Μονή Σαββαθιανών-Ένας γαλήνιος επίγειος παράδεισος πάνω από τη Ροδιά

Σε μια απόμερη περιοχή, με καταπληκτική θέα και φυσικό τοπίο που κόβει την ανάσα, πάνω στο λόφο του Βασιλικού στο Μαλεβίζι, είναι κτισμένη η Ιερά Μονή Σαββαθιανών.

Πρόκειται για ένα γυναικείο κοινόβιο, ιδιαίτερα φροντισμένο, και με μακρά ιστορία.

Η ονομασία της μονής, σύμφωνα με την παράδοση, οφείλεται στην παλαιότερη παραθαλάσσια μονή του Αγίου Σάββα η οποία ήταν κτισμένη στην περιοχή του Αλμυρού ποταμού.

Η μονή εκείνη διέθετε πολλούς μοναχούς οι οποίοι όμως την εγκατέλειψαν εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών που δεχόταν. Βρήκαν τότε το σημείο όπου σήμερα βλέπουμε το μοναστήρι των Σαββαθιανών, το οποίο ήταν δυσπρόσιτο και καλά κρυμμένο, κι έφτιαξαν το νέο τους μοναστήρι.

Στα βενετικά αρχεία διασώζονται πολλά έγγραφα με αναφορές στη Μονή Σαββαθιανών. Σε έγγραφο του 1549 γίνεται λόγος για τη Μονή Αγίου Αντωνίου του κυρ Σαββατίου ενώ σε μεταγενέστερα έγγραφα μνημονεύεται άλλοτε ως μονή του Αγίου Αντωνίου του κυρ Σαββατίου κι άλλοτε ως μονή των Σαββαθιανών. Κατά συνέπεια είτε ο Άγιος Σάββας της μονής του Αλμυρού είτε ο κυρ Σαββάτιος, ο πρώτος ίσως κτήτορας της, να είναι εκείνοι που της έδωσαν την ονομασία.

Να σημειώσουμε πως το όνομα Σαββάτιος είναι γνωστό από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια και υπάρχει μάλιστα μάρτυρας Σαββάτιος που η εκκλησία μας γιορτάζει στις 19 Σεπτεμβρίου.

Το καθολικό και οι άλλοι ναοί της

Το καθολικό της μονής των Σαββαθιανών είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου και τους Άγιους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες.

Είναι ένας δίκλιτος και καμαροσκεπής ναός, στη θύρα του οποίου υπάρχει ανάγλυφο, διακοσμημένο με φύλλα άκανθα, το οποίο φέρει τη χρονολογία 1635.

Το κλίτος των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων οικοδομήθηκε εκ θεμελίων το 1950 από την αδελφότητα των μοναζουσών, όταν πια το μοναστήρι από ανδρικό μετατράπηκε σε γυναικείο κοινόβιο.

Δυτικά της μονής υπάρχει το λαξευμένο σε βράχο εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου, που ήταν και το πρώτο που κτίστηκε στο συγκεκριμένο μοναστήρι.

Φέρεται να οικοδομήθηκε κάτω από συνθήκες έσχατης ανάγκης καθώς η σπηλαίωση που υπήρχε στο σημείο προσέφερε μια γρήγορη και εύκολη λύση για την κάλυψη των λατρευτικών αναγκών των πρώτων μοναχών που ήλθαν στην περιοχή.

Ωστόσο γύρω από το εκκλησάκι ο χώρος δεν ήταν κατάλληλος για τα υπόλοιπα κτίσματα του μοναστηριού, λόγω της κλίσης του εδάφους και των γκρεμών ενώ απειλητικά στέκονταν πάνω από τον Άγιο Αντώνιο, έτοιμοι να πέσουν, μεγάλοι βράχοι. Έτσι οι μοναχοί αναγκάστηκαν να κατέβουν χαμηλότερα κι εκεί να φτιάξουν τα κελλιά και τους λοιπούς βοηθητικούς χώρους.

Στη συνέχεια, δίπλα στην σπηλαίωση με το ναό του Αγίου Αντωνίου, κτίστηκε ένα κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Σάββα, το 1955.

Στην πίσω πλευρά του ναού αυτού είναι το μικρό κοιμητήριο της μονής όπου είναι και οι τάφοι του Ηρακλή και Νικολάου Κοκκινίδη.

Το 2002 κατασκευάστηκε κι ένα εκκλησιόσχημο οστεοφυλάκιο, λίγα μέτρα πριν τον Άγιο Αντώνιο.

Ένα κατάφυτο μονοπάτι συνδέει το καθολικό του μοναστηριού με τον Άγιο Αντώνιο ενώ για να γίνει ευκολότερη η πρόσβαση από το σημείο όπου περνά ρέμα οι μοναχοί παλιά είχαν κατασκευάσει και μια πέτρινη γέφυρα, που σώζεται ως τις μέρες μας. Στο κλειδί της υπάρχει η αρχαιότερη επιγραφική μαρτυρία της μονής, η χρονολογία 1535.

Αν σηκώσει κανείς το βλέμμα, περνώντας από το γεφυράκι, θα δει ψηλότερα και τα απομεινάρια ενός νερόμυλου.

Δυτικά του καθολικού υπάρχει κτίσμα της Ενετοκρατίας όπου σήμερα φιλοξενούνται οι προσκυνητές. Παλιά όμως εκεί βρισκόταν αποθήκη και πάνω σε αυτήν ήταν 4 δωμάτια στα οποία διέμεναν οι πατέρες του μοναστηριού.

Νοτιοδυτικά του καθολικού βλέπουμε το αρχονταρίκι, που κτίστηκε το 1904, και ανατολικά υπήρχαν τα χαλάσματα των παλαιών κελιών, που το 1992 επισκευάστηκαν.

Λίγο πριν την κεντρική πύλη της μονής συναντάμε το παλιό υδραγωγείο της, που κατασκευάστηκε το 1799.

Δίπλα από την κρήνη αυτή οικοδομήθηκε, από το 2003-2008, ο νέος, μεγάλος, πετρόκτιστος ναός του Αγίου Αντωνίου, βασισμένος στην αρχιτεκτονική των παλιών κρητικών ναών. Δεξιά και αριστερά του ναού υπάρχουν δυο παρεκκλήσια αφιερωμένα στην Οσία Μελάνη και την Οσία Μακρίνα, στη μνήμη των δυο πρώτων ηγουμενισσών του ιερού κοινοβίου.

Διαδρομή μέσα από πολέμους

Η πολιορκία του Χάνδακα από τους Οθωμανούς και η επίθεση του 1647 σημάδεψε την πορεία και της μονής Σαββαθιανών. Σχεδόν όλοι οι μοναχοί της φονεύθηκαν. Η παράδοση αναφέρει πως σώθηκε μόνο ένας μοναχός τότε, ο Ναθαναήλ, ο οποίος επέστρεψε και ανασυγκρότησε το μοναστήρι.

Η πλούσια βιβλιοθήκη με τα παλαιά βεβράϊνα βιβλία, που είχε αφήσει ο ηγούμενος των Σαββαθιανών και επίσκοπος Κυθήρων Μάξιμος Μαργούνιος, είχε καταστραφεί ενώ το μοναστήρι αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα.

Το 1745, εκατό χρόνια μετά την τουρκική επίθεση, ο τότε μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος, υπέβαλλε αίτηση και ευτυχώς του επετράπη να ανακαινίσει το ναό του Αγίου Αντωνίου.

Τα χρόνια κύλησαν με πολλά δυσκολίες και μόνο στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα το μοναστήρι απόκτησε και πάλι περιουσιακά στοιχεία από αφιερώματα πιστών (ελαιόδεντρα, αγρούς, αμπέλια, 2 ελαιοτριβεία, 1 υδρόμυλο, καρποφόρα δέντρα και οικήματα).

Στην επανάσταση του 1821 οι μοναχοί των Σαββαθιανών έλαβαν ενεργό μέρος ενώ κατά τη γερμανική κατοχή οι χώροι της μονής προσέφεραν ασφαλές καταφύγιο σε πεινασμένους και καταδιωκόμενους από το Ηράκλειο και τα γύρω χωριά. Εκείνη την περίοδο είχε σχεδόν ερημώσει το μοναστήρι και μετά την απελευθέρωση σ’ αυτό είχαν απομείνει δυο υπερήλικοι μοναχοί.

Αυτό σε συνδυασμό με άλλες συγκυρίες συνετέλεσε στη μετατροπή της μονής σε γυναικεία.

Τον Οκτώβριο του 1946 μια γυναικεία αδελφότητα από 8 αδελφές προερχόμενες από άλλη μονή, από τη Δίβρη Πελοποννήσου, εγκαταστάθηκε στα Σαββαθιανά.

Οι συνθήκες οι καιρικές στο ορεινό μοναστήρι τους στην Πελοπόννησο ήταν σκληρές και έτσι όταν τους προτάθηκε από τον αοίδιμο τότε μητροπολίτη Κρήτης Βασίλειο να έλθουν στην Κρήτη, το έκαναν με χαρά.

Το μοναστήρι των Σαββαθιανών τότε ήταν σε κακή κατάσταση. Τα κελιά είχαν καταστραφεί, το καθολικό ήταν σε άθλια κατάσταση ενώ στους χώρους του περιφέρονταν αιγοπρόβατα.

Με τη βοήθεια ωστόσο του θεού και των πιστών οι νέες μοναχές , με τη δραστήρια ηγουμένη τους γερόντισσα Μελάνη, κατάφεραν να το ανασυγκροτήσουν.

Έτσι 64 χρόνια μετά την επαναλειτουργία της μονής ως γυναικείας έχει αλλάξει εντελώς η εικόνα του χώρου, έχει μεταμορφωθεί σ ένα επίγειο παράδεισο, με πολύ φροντίδα και αγάπη.

Οι μοναχές του σήμερα , πέρα από τα καθημερινά μοναστικά τους καθήκοντα ασχολούνται με την αγιογράφηση εικόνων, με την υφαντική τέχνη αλλά και με την καλλιέργεια της γης με μεθόδους βιολογικής γεωργίας.

Δείτε επίσης:

Τα εργόχειρα των μοναχών της Ιεράς Μονής Σαββαθιανών στη Ροδιά Μαλεβιζίου