Το βυζαντινό τοιχογραφημένο ξωκλήσι του Αγίου Αντωνίου στο Θόλο Καβουσίου

Στην πλαγιά ενός μικρού υψώματος, στο Θόλο Καβουσίου Ιεράπετρας, βρίσκεται το ξωκλήσι του Αγίου Αντωνίου που χρονολογείται από τον 14^ο αιώνα.

Από το σημείο αυτό μπορεί κανείς να θαυμάσει όλο τον κάμπο της περιοχής, χωρίς ωστόσο να έχει θέα προς τη θάλασσα.

Ο Άγιος Αντώνιος είναι ένας μονόχωρος, καμαρποσκεπής ναός, κατάγραφος, αλλά δυστυχώς με σοβαρές φθορές στις περισσότερες τοιχογραφίες του. Είναι φανερό πως  πέρα από απλή συντήρηση χρήζουν γενικότερης μέριμνας καθώς οι τοίχοι στο κτίσμα, εσωτερικά, σε αρκετά σημεία, έχουν μεγάλες ρωγμές που εγκυμονούν κινδύνους για ότι έχει απομείνει από το διάκοσμο του.

Η περιοχή όπου βρίσκεται ο ναός ονομάζεται Σχοινιάς της Χαλέπας ενώ η θέση του «Βρυσίδια».Εκτιμάται πως ίσως αυτό το μικρό εκκλησάκι να ήταν κομμάτι μοναστικής εγκατάστασης, καθώς αυτό μαρτυρά σωζόμενο έγγραφο από την περίοδο της Ενετοκρατίας.

Είναι αφιερωμένο στο πατέρα του μοναχισμού, γνωστό και ως Καθηγητή της Ερήμου, τον Άγιο Αντώνιο το Μέγα. Στο εικονογραφικό του πρόγραμμα πέρα από σκηνές του Χριστολογικού κύκλου βλέπουμε αρκετές παραστάσεις από τη ζωή του τιμώμενου Αγίου. Μάλιστα σε μια απ αυτές, στην κάτω ζώνη του ναού, αριστερά, εικονίζεται η συνάντηση του Μεγάλου Αντωνίου με τον Όσιο Παύλο το Θηβαίο. Οι δύο ασκητές είναι ολόσωμοι και σώζεται σε λίγο καλύτερη κατάσταση ο Όσιος Παύλος.

Επίσης ολόσωμες και ευδιάκριτες είναι οι μορφές των έφιππων Αγίων Δημητρίου και Γεωργίου, καθώς και του Χριστού.

Δυστυχώς δεν διασώθηκαν επιγραφικά στοιχεία που να μαρτυρούν την ακριβή χρονολόγηση των τοιχογραφιών ωστόσο υπολογίζεται πως πρόκειται για έργο τοπικού ζωγράφου του β μισού του 14^ου αιώνα.

Όπως αναφέρουν οι ειδικοί, στο διάκοσμο του Αγίου Αντωνίου είναι χαρακτηριστική η τάση για σχηματοποίηση αλλά και οι ιδιαίτερα σκοτεινοί χρωματικοί τόνοι, στοιχεία που χαρακτηρίζουν την κρητική σχολή ζωγραφικής της πρώιμης μεταβυζαντινής εποχής.

Στο νότιο τοίχο του ναού σώζονται και αρκετά χαράγματα πιστών-προσκυνητών, με παλαιότερο ένα που φέρει τη χρονολογία 2 Μαρτίου 1390.

Σε συμβολαιογραφική πράξη της 9^ης Απριλίου του 1619 του νοταρίου και ιερέα του Καβουσίου, παπά Ανδρέα Γαλανού, αναφέρεται πως ο Ενετός άρχοντας Ανδρέας Μουδάτζος, στον οποίο ανήκε η ευρύτερη περιοχή, παραχωρεί γονικό στο μοναχό Νικόδημο Ρουσοψείρη, το μοναστήρι του Μεγάλου Αντωνίου στα Βρυσίδια.

Το ξωκλήσι, που μπορείτε να βρείτε ακολουθώντας τον αγροτικό δρόμο μετά τις ρωμαϊκές δεξαμενές του Θόλου, γιορτάζει στις 17 Ιανουαρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Αντωνίου.  

Πολλά τα χαράγματα πιστών στους τοίχους του ναού, ευδιάκριτα ωστόσο είναι κυρίως αυτά στο νότιο τοίχο

Μέγας Αντώνιος και Όσιος Παύλος