Η γιορτή της Υπαπαντής και της Παναγίας της Αρκουδιώτισσας στην Κρήτη

Σήμερα της Υπαπαντής γιορτάζει η Παναγία η Αρκουδιώτισσα στο  γνωστό προσκύνημα της που βρίσκεται στο σπήλαιο, το οποίο φέρει το όνομα της, κοντά στη μονή Γουβερνέτου στο Ακρωτήρι Χανίων. (Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα εδώ). 

Υπάρχουν ωστόσο κι άλλες περιοχές στην Κρήτη που γιορτάζουν την Υπαπαντή τιμώντας την Παναγία με το προσονύμιο Αρκουδιώτισσα ή Αρκούδενα, κυρίως στα δυτικά του νησιού.

Για να φτάσει κανείς στο σπήλαιο της Αρκουδιώτισσας ή Αρκουδόσπηλιο, στο Ακρωτήρι Χανίων πρέπει να περπατήσει σ' ένα καλοσχηματιασμένο μονοπάτι που ξεκινά από τη Μονή Γουβερνέτου και καταλήγει στο τέρμα του στο φαράγγι Καθολικό.

Κάπου στο μέσο της διαδρομής βρίσκεται το σπήλαιο με το μεγάλο άνοιγμα και τον σταλαγμίτη σε σχήμα αρκούδας να δεσπόζει στο εσωτερικό του. 

Ο σπηλαιώδης ναός της Παναγίας υπάρχει στο σημείο τουλάχιστον από την Ενετοκρατία και αποτελεί ένα σημαντικό κέντρο λατρείας κατά τη γιορτή της Υπαπαντής, στις 2 Φεβρουαρίου.

Όπως αναφέρει ο Νίκος Ψιλάκης στο βιβλίο του «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη»  στο τύμπανο του ναού, τον οποίο βλέπουμε στην είσοδο του σπηλαίου, έχουν εντοιχιστεί πέντε πινάκια, σ' ένα εκ των οποίων ο Paul Faure είχε διακρίνει τη μορφή μιας αρκούδας και σ' ένα δεύτερο το οικόσημο των Καλλέργηδων.

Η μεγάλη αίθουσα του σπηλαίου είναι κατάμαυρη στην οροφή της από τις φωτιές που άναβαν οι πιστοί όταν την παραμονή της Υπαπαντής διανυκτέρευαν εκεί. 

Ο Ν. Ψιλάκης επισημαίνει πως δε γνωρίζουμε αν κοντά σε αυτό τον πρακτικό λόγο ανάμματος της φωτιάς υπάρχουν ίχνη κάποιας αρχαιότερης μορφής διαβατηρίων εθίμων, αν η συνήθεια κληρονομήθηκε από κάποια κορύφωση μυητικής τελετουργίας ή αν η καθαρτήρια δύναμη της φωτιάς συναιρεί τις λατρείες. Και ποιος θα μπορούσε να αποκλείσει το ενδεχόμενο να άναβαν φωτιά σε ανάμνηση των ελληνικών Αμφιδρομίων;

Ο αρκουδόσχημος σταλαγμίτης λες κι είναι μια απολιθωμένη αρκούδα που σκύβει για να πιεί νερό από μια δεξαμενή που είναι κτισμένη μπροστά της.

Διάφορες μορφές πάνω στους σταλαγμίτες και σταλακτίτες του σπηλαίου εξάπτουν τη φαντασία ενώ στη δεύτερη αίθουσα του βρέθηκαν υλικές μαρτυρίες της προϋπάρχουσας λατρείας της Αρτέμιδος στον ίδιο χώρο.

Ο Paul Faure με βάση τα ευρήματα διαφόρων περιόδων που έχουν εντοπιστεί στο σπήλαιο αλλά και την αφιέρωση του μεταγενέστρα στην Παναγία ανέφερε πως διάφορες κουροτροφικές λατρείες διαδέχονταν εκεί η μία την άλλη.

Αξίζει ν' αναφέρουμε πως σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση στις 2 Φεβρουαρίου οι αρκούδες βγαίνουν από τη φωλιά τους κι αν είναι καλή μέρα , τότε αυτό προμηνύει κακοκαιρία το επόμενο διάστημα.