Παναγιά: Ένα αρχοντικό αλλά έρημο χωριό νότια του Ζαρού (Φωτογραφίες)

Η Παναγία είναι ένας εντυπωσιακός μικρός οικισμός στο δρόμο για Ζαρό κτισμένος στις παρυφές δυο λόφων, σε υψόμετρο 385 μέτρων, στους πρόποδες του Ψηλορείτη.

Και είναι εντυπωσιακός λόγω της αρχιτεκτονικής του καθώς σχεδόν στο σύνολο τους τα σπίτια του χωριού είναι αρχοντικά ακολουθώντας το ίδιο μοτίβο κατασκευής, δηλαδή αρκετά μεγάλα σε μέγεθος, συνήθως δίπατα, με περίκλειστη αυλή, φούρνο στο εσωτερικό της αυλής και πίσω από την κατοικία ή σε χώρους που επικοινωνούσαν με την αυλή ο στάβλος για τα ζώα. Πόρτες και παράθυρα φτιαγμένα με ομορφοδουλεμένα πελέκια και πάντα στα υπέρθυρα τους χαραγμένος ο σταυρός.

Εικάζεται πως αρχικά εκεί λειτουργούσε μοναστήρι από το οποίο διασώζεται η εκκλησία της Παναγίας που έδωσε και το όνομα στον οικισμό.

Ο βυζαντινός ναός της Παναγίας είναι τρίκλιτος, τιμά πέρα από την Κοίμηση της Θεοτόκου, το Μιχαήλ Αρχάγγελο και την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Είναι κτισμένος στο χαμηλότερο σημείο της Παναγιάς καθώς όλα τα υπόλοιπα κτίσματα ανεγέρθηκαν αμφιθεατρικά σε ψηλότερο σημείο.

Σύμφωνα με το Στέργιο Σπανάκη, η Παναγιά αναφέρεται από τον Fr. Barozzi στη βενετσιάνικη απογραφή του 1577 και αργότερα, το 1583, από τον Καστροφύλακα με 56 κατοίκους.

Ποτέ δεν ήταν ένα μεγάλο χωριό, με βάση τις απογραφές, το μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων, 113 δηλαδή είχε το 1951. Έκτοτε και κυρίως τη δεκαετία του 1970, όπως μας είπε ο συνταξιούχος δάσκαλος Νίκος Σεβαστάκης, τον οποίο συναντήσαμε στην Παναγιά, ο πληθυσμός μειώθηκε δραματικά, λόγω μετανάστευσης στη Γερμανία.

Έμειναν εκεί μόνο λίγοι ηλικιωμένοι κι όταν έφευγε από τη ζωή ο ένας μετά τον άλλο τα σπίτια τους έκλειναν.

Ο κ. Σεβαστάκης θυμάται το σχολείο τους, που παλαιότερα φιλοξενούσε μαθητές και από το κοντινό Φαρί οι οποίοι έφταναν ως εκεί με τα πόδια, να κλείνει στις αρχές της δεκαετίας του 1970 οπότε οι τελευταίοι τέσσερις μαθητές του συνέχισαν το σχολείο στο Μορώνι.

Την εποχή ακμής της η Παναγιά διέθετε δυο φάμπρικες για το άλεσμα των ελιών και δυο ρακοκάζανα ενώ είχε και καφενείο.

Το παλιό πλυσταριό με την κρήνη 

Στην άκρη του χωριού, κοντά στο χείμαρρο, υπάρχει μια κρήνη με δεξαμενή που εμπλουτίζονταν με πηγαίο νερό και δίπλα της το πλυσταριό για τις γυναίκες που έβαζαν τη μπουγάδα τους.

Ήταν, μας λέει ο κ. Σεβαστάκης, ένα πλούσιο χωριό με φιλειρηνικούς κατοίκους. Εδώ, προσθέτει: «δεν είχαμε καπεταναίους».

Σήμερα στην Παναγιά ζει μόνο ένα υπερήλικο ζευγάρι ενώ κάποιοι που διατηρούν εκεί σπίτια πηγαίνουν τα Σαββατοκύριακα κι όταν θέλουν να φροντίσουν την περιουσία τους. Πάνω στον κεντρικό δρόμο φτιάχτηκε κι ένα κατάλυμα βραχυχρόνιας μίσθωσης για εκείνους που αναζητούν να ζήσουν λίγες ημέρες σε ένα πραγματικό ησυχαστήριο.

Η παλιά φάμπρικα έγινε σπίτι και οι μυλόπετρες αποτελούν κομμάτι της αυλής του πλέον

Οι ματζαντούρες απέμειναν από ένα παλιό στάβλο που δεν υπάρχει πια