Το Γερωνυμάκειο Δημοτικό Βρεφοκομείο στο Ηράκλειο και η ιστορία του-Η βρεφοδόχος για τα έκθετα βρέφη

 

Επί της οδού Γερωνυμάκη στο Ηράκλειο, απέναντι από το κτίριο που στέγαζε κατά το παρελθόν το ΙΚΑ, βρίσκεται το Γερωνυμάκειο Δημοτικό Βρεφοκομείο, το οποίο ιδρύθηκε από το Δήμο Ηρακλείου που ήταν ο γενικός κληρονόμος του Γεωργίου Α. Γερωνυμάκη.

Σήμερα το συγκεκριμένο κτίριο φιλοξενεί δυο σχολεία όμως όταν λειτούργησε ως βρεφοκομείο προσέφερε σπουδαίο έργο για το Ηράκλειο σε ιδιαίτερα δύσκολες εποχές.

Ο Γεώργιος Αντωνίου Γερωνυμάκης γεννήθηκε στο Τυμπάκι. Ο πατέρας του είχε τέσσερις γιους και τρεις κόρες. Αργότερα η οικογένεια των Γερωνυμάκηδων εγκαταστάθηκε στο Ηράκλειο. Ο Γεώργιος Γερωνυμάκης και ο αδελφός του Νικόλαος ήταν συνέταιροι και διατηρούσαν ένα κατάστημα αποικιακών προϊόντων, που το διηύθυνε ο Γεώργιος και μια αποθήκη ξυλείας, που την δούλευε ο Νικόλαος.

Ο Γεώργιος Γερωνυμάκης ήταν χαρακτηριστικός τύπος Κρητικού.Ψηλός και εύσωμος, βρακοφόρος, επιβλητικός, εντυπωσίαζε με το παρουσιαστικό του και ήταν σ’ όλους γνωστός ως ο «Γερώνυμος».

Σ’ όλη τη ζωή του ο Γεώργιος βοηθούσε όσους είχαν ανάγκη. Ήταν και πατριώτης πολύ θερμός και μάλιστα για τις υπηρεσίες του στην πατρίδα είχε παρασημοφορηθεί.

Λίγο πριν πεθάνει εξέφρασε την επιθυμία να αγοράσει και να δωρίσει στην πατρίδα ένα πολεμικό σκάφος. Όμως ο τότε Δήμαρχος Ηρακλείου τον απέτρεψε, λέγοντάς του ότι όλη η περιουσία του δεν είναι αρκετή για την αγορά του πλοίου και τον συμβούλευσε να διαθέσει την περιουσία του για να ιδρύσει ένα φιλανθρωπικό Ίδρυμα στην πόλη.

Ο «Γερώνυμος» πείσθηκε και άφησε όλη την περιουσία του για να ιδρυθεί στο Ηράκλειο ένα βρεφοκομείο, που έλειπε από την πόλη και ήταν απαραίτητο.Πέθανε το 1921, αφού είχε μεριμνήσει πριν να γίνει το όραμα του πράξη.

Είχε συντάξει τη διαθήκη του ενώπιον του Συμβολαιογράφου Ευστρατίου Βουρδουμπάκη, παρουσία τριών μαρτύρων στο σπίτι του κι έγραφε σε αυτή: «’Εγκαθιστώ κληρονόμον μου τόν Δήμον Ηρακλείου έπί όλης τής περιουσίας μου, κινητής καί άκινήτου, άστικής καί άγροτικής, ήτις ήθελεν εύρεθή κατά τόν θάνατόν μου. ’Επιβάλλω εις τόν ρηθέντα κληρονόμον μου τήν ύποχρέωσιν, όπως ολόκληρον μέν τήν περιουσίαν μου ταύτην χωρίς ούδέν έξ αυτής νά παρακρατήση, διαθέση πρός ίδρυσιν καί συντήρησιν έν τή πόλει τοϋ ’Ηρακλείου Βρεφοκομείου εις μνήμην έμοϋ καί τής συζύγου μου Μαρίας, τό γένος Ίωάννου Παπαζαχαριάδου, υπό τόν τίτλον «Βρεφοκομείον Γεωργίου Ά. Γερωνυμάκη».

Σκοπός τοϋ Ιδρύματος τούτου θά είναι ή συντήρησις καί άνατροφή, ώς κατωτέρω λεπτομερώς καταγράφεται, πάντων τών έκθέτων, τά όποια θά περισυλλέγωνται έκ τής Βρεφοδόχου τοϋ Καταστήματος, όπως συνήθως γίνεται εις τά τοιούτου είδους καταστήματα. Κατ’ έξαίρεσιν, τά κατά τόν χρόνον τής ένάρξεως τής λειτουργίας του ιδρύματος υπό τοΰ Δήμου Ηρακλείου συντηρούμενα έκθετα μέχρις ηλικίας πέντε ετών θά είσαχθώσιν αμέσως εις τό ίδρυμα.

Εντός τοΰ Ιδρύματος τούτου καί μόνον θά γίνεται ή συντήρησις καί πάσα άλλη περίθαλψης των εκθέτων, μηδέ τής ιατρικής έξαιρουμένης, άποκλείεται δέ νά παραδίδωνται ταϋτα πρός θηλασμόν έκτος τούτου. Τά έν τώ καταστήματι έκθετα δέον νά άνατρέφωνται μετά πάσης τής δυνατής οικογενειακής περιθάλψεως. Πρός τούτο άμα ή ηλικία έπιτρέπει θά προσλαμβάνεται τό κατάλληλον προσωπικόν διά νά άσκή ταϋτα εις τά πρώτα γράμματα καί εις τά στοιχεία επαγγελματικής τίνος τέχνης, εκτός εάν οίκογένειά τις γνωστής τιμιότητος ήθελε ζητήσει έν εκ τούτων δί υιοθεσίαν.

Γενικώς, θέλω ΐνα οί έκτελεσταί τής διαθήκης μου καταβάλλωσι πάσαν προσπάθειαν όπως τά παιδία ταϋτα άποβώσι χρήσιμοι καί ενάρετοι πολιται καί χρήσιμα μέλη τής κοινωνίας. Θέλω έπίσης όπως ή Διοίκησις τοΰ Καταστήματος ποδηγετή καί παρακολουθή τά μέν άρρενα μέχρι τοΰ δεκάτου πέμπτου έτους τουλάχιστον, τά δέ θήλεα μέχρι τοΰ δεκάτου ογδόου ή καί μέχρι τής διά γάμου άποκαταστάσεώς των. Έν πάση δέ περιπτώσει καί τά άρρενα καί τά θήλεα, άπαλλασσόμενα τής κηδεμονίας τοΰ Ιδρύματος, πρέπει νά είναι έφοδιασμένα διά τινός έπαγγελματικής τέχνης διά νά πορίζωνται τά πρός τό ζήν. Εις περίπτωσιν καθ’ ήν οί πόροι τοΰ Ιδρύματος δέν θά έπέτρεπον τήν έντός τοΰ Καταστήματος έκμάθησιν τεχνών ή Διοίκησις αυτού δέον όπως μεριμνά περί τής άποστολής αυτών καί έκτος τού Καταστήματος πρός τόν άνωτέρω σκοπόν, πάντοτε όμως υπό τήν έπίβλεψιν τού Ιδρύματος…»

Ίδρυση και λειτουργία του Βρεφοκομείου

Το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου στις 19 Οκτωβρίου 1921 αποδέχθηκε τη δωρεά του Γεωργίου Γερωνυμάκη και ανέλαβε τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη διαθήκη του.

Ο Οργανισμός Λειτουργίας του Βρεφοκομείου κυρώθηκε το 1925 με Προεδρικό Διάταγμα και το ίδρυμα άρχισε να λειτουργεί από το Μάρτιο του 1927. Η λειτουργία του σταμάτησε τον Αύγουστο του 1961, όταν ιδρύθηκε στο Ηράκλειο το Παράρτημα του Κέντρου Βρεφών «Η ΜΗΤΕΡΑ».

Σύμφωνα με τον κανονισμό λειτουργίας του το Γερωνυμάκειο Δημοτικό Βρεφοκομείο είχε σκοπό να φροντίζει, να συντηρεί και να ανατρέφει τα «έκθετα» παιδιά, δηλαδή τα βρέφη τα οποία εγκατέλειπαν στη Βρεφοδόχο του Ιδρύματος (διακρίνεται ακόμα στην αυλή του κτιρίου) ή στο Δήμο Ηρακλείου.

Μέσα στα ρούχα των παιδιών αυτών υπήρχε συνήθως ένα σημείωμα, στο οποίον έγραφαν το όνομά τους, αν ήταν βαπτισμένα. Αν δεν υπήρχε τέτοιο σημείωμα, το Βρεφοκομείο βάπτιζε τα παιδιά στον Ιερό Ναό Αναλήψεως.

Με το όνομα που είχε ή που του έδιδαν το κάθε παιδί γραφόταν στο Μητρώο του Βρεφοκομείου. Κάθε παιδί είχε δική του σελίδα. Σ’ αυτήν έγραφαν την μέρα και την ώρα που βρέθηκε στη Βρεφοδόχο, το βάρος και το ύψος του, τη φυσική του κατάσταση και κάθε ιδιαίτερο τυχόν χαρακτηριστικό που είχε. Στην ίδια σελίδα διατηρούσαν τα σημειώματα που εύρισκαν στα ρούχα των βρεφών και κατέγραφαν την επιθυμία των γονέων τους να τα δώσουν για υιοθεσία η να τα φροντίζουν για κάποιο διάστημα μέχρι να μπορέσουν να τα ξαναπάρουν πίσω.

Αν το παιδί πέθαινε, σημείωναν το θάνατό του και σε περίπτωση υιοθεσίας, έγραφαν το όνομα της οικογένειας που το υιοθετούσε. Έγραφαν επίσης αν πήγε σε άλλο Κρατικό Ίδρυμα μετά το έκτο έτος της ηλικίας του για σχολική αγωγή η και για επαγγελματική εκπαίδευση.

 

Το Γερωνυμάκειο Βρεφοκομείο είχε τη δυνατότητα να φιλοξενεί μέχρι 50 παιδιά. Στο πρώτο έτος της λειτουργίας του φιλοξένησε 20 παιδιά.Λειτούργησε επί 35 χρόνια  και πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες σε πολλά έκθετα βρέφη.

Τη λειτουργία του Βρεφοκομείου επέβλεπε η Διοικούσα Επιτροπή, την οποίαν αποτελούσαν: ο Μητροπολίτης Κρήτης, ο Δήμαρχος Ηρακλείου, και δύο άλλα μέλη, όπως τα όριζε η διαθήκη του Γερωνυμάκη.

Η Διοικούσα Επιτροπή διόριζε Εφορευτική Επιτροπή Κυριών, που είχε αποστολή να καθοδηγεί, να νουθετεί και να συμβουλεύει το νοσηλευτικό προσωπικό, τις Θηλάστριες και τις Τροφούς, για να επιτελούν τα καθήκοντά τους, με επιμέλεια και ζήλο.

Τα χρόνια που λειτούργησε το Γερωνυμάκειο, από το 1927-1961, ήταν χρόνια δύσκολα. Η κοινωνία αντιμετώπιζε πολλά και μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα.

Οι πόλεμοι και οι ταραχές  δημιουργούσαν πρόσφυγες, φτώχεια και πείνα. Μαζί με την οικονομική εξαθλίωση υπήρχαν και πολλές αρρώστιες που θέριζαν κυριολεκτικά τις ζωές πολλών ανθρώπων και μάλιστα των παιδιών. Η ιατρική επιστήμη δεν είχε ακόμη προοδεύσει, δεν υπήρχαν φάρμακα και εμβόλια για πολλές αρρώστιες. Η παιδική θνησιμότητα ήταν πολύ μεγάλη. 

Εξαιτίας των κοινωνικών συνθηκών και των οικονομικών προβλημάτων και δυσκολιών υπήρχαν πολλά έκθετα και εγκαταλελειμμένα παιδιά. Ήταν παιδιά άγαμων μητέρων η φτωχών οικογενειών, που δεν μπορούσαν να τα αναθρέψουν. Στα δύσκολα εκείνα χρόνια το Γερωνυμάκειο Δημοτικό Βρεφοκομείο έγινε η οικογένεια τους.

Μεγάλος αριθμός παιδιών υιοθετήθηκαν από οικογένειες του Ηρακλείου και όλης της Κρήτης και της Ελλάδος. Αρκετά παιδιά υιοθετήθηκαν από οικογένειες μεταναστών Ελλήνων που ζούσαν σε χώρες του εξωτερικού και κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Το Γερωνυμάκειο Δημοτικό Βρεφοκομείο έπαψε να λειτουργεί όταν οι κοινωνικές ελλείψεις που αναπλήρωνε έπαψαν να υπάρχουν και δημιουργήθηκαν νέα δεδομένα.

Η χρήση του κτηρίου του Γερωνυμάκειου μετά την κατάργηση του Βρεφοκομείου

Αφού έπαψε να λειτουργεί ως Βρεφοκομείο, δημιουργήθηκε το ζήτημα τι θα γίνει με το κτήριο του και με την περιουσία του. Το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου συνεδρίασε το 1962 και συζήτησε το θέμα του Βρεφοκομείου και της ακίνητης περιουσίας του. Η θέληση του δωρητή Γερώνυμου θεωρήθηκε ότι δεσμεύει το Δήμο Ηρακλείου. Γι’ αυτό και δεν έλαβε καμιά συγκεκριμένη απόφαση. Το κτήριο λοιπόν του Γερωνυμάκειου Βρεφοκομείου παρέμενε κλειστό και ανεκμετάλλευτο.

Το 1961 ιδρύθηκε το 24ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου στο οποίο εγγράφονται μαθητές της περιοχής Αναλήψεως. Από το πρώτο κιόλας σχολικό έτος 1961-1962 στο νέο Δημ. Σχολείο γράφτηκαν 150 μαθητές που έκαναν μάθημα σε ακατάλληλο οίκημα. Πιεζόμενοι από την ανάγκη στέγασης του Σχολείου οι αρμόδιοι ζήτησαν από το Δημοτικό Συμβούλιο την παραχώρηση του κτηρίου του Βρεφοκομείου για τη στέγαση των μαθητών του.

Μετά την υποβολή του σχετικού αιτήματος ο Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Γερωνυμάκειου Δημοτικού Βρεφοκομείου, Μητροπολίτης Κρήτης Ευγένιος, παρέδωσε στον Πρόεδρο της Σχολικής Εφορείας του 24ου Δημοτικού Σχολείου τα κλειδιά του Γερωνυμάκειου Βρεφοκομείου για προσωρινή χρήση τριών αιθουσών η οποία εξελίχθηκε σε μόνιμη. Αργότερα προστέθηκαν σε αυτό και οι μαθητές του 31^ου Δημοτικού Σχολείου.

 

Πηγή: «Συνοικία Αναλήψεως», του Πρωτοπρεσβύτερου Γεωργίου Σωμαράκη. Έκδοση Επικοινωνιακού και Μορφωτικού Ιδρύματος Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης Ηράκλειο 2003.