Η μακραίωνη σχέση της Κρήτης με τη Μονή Σινά

Σαν κεραυνός έπεσε η είδηση πως η Αιγυπτιακή Κυβέρνηση σχεδόν 15 αιώνες μετά την ίδρυσή του αρχαιότερου εν λειτουργία χριστιανικού μοναστηριού, της Ιεράς Μονής Σινά, της βάζει «λουκέτο»,εκδιώκει τους μοναχούς της, και μάλιστα σε περίοδο ειρήνης, σχεδιάζοντας να μετατρέψει τους χώρους της σε μουσείο. Τελικά μετά από μαραθώνιο επαφών ανάμεσα στα δυο κράτη ξεκαθαρίστηκε πως δεν θα αλλάξει το λατρευτικό καθεστώς στο Σινά και θα διατηρηθεί απαραβίαστο, αν και δεν είναι σίγουρο το οτι η Μονή Σινά συνεχίζει να έχει ιδιοκτησία και δεν οδηγεί σε απλή χρήση των χώρων και των κειμηλίων της η επίμαχη δικαστική απόφαση.

Η θλίψη πάντως εκείνες τις πρώτες ώρες που έγινε γνωστή η είδηση ήταν ακόμα μεγαλύτερη στην Κρήτη καθώς μεταξύ Σινά και του νησιού μας υπάρχει μακραίωνη και γόνιμη σχέση.

Οι σχέσεις του Σινά με την Κρήτη ήταν ανεπτυγμένες από τη βυζαντινή περίοδο. Έτσι όταν οι Βενετοί κατέλαβαν το νησί μας η Μονή Σινά διέθετε ήδη εδώ σημαντικά περιουσιακά στοιχεία.

Μάλιστα το 1212 οι Σιναΐτες ζήτησαν από τη βενετική διοίκηση να εγγυηθεί το απαραβίαστο της περιουσίας και των προνομίων της και ο Δόγης Πέτρος Τζιάνη εξέδωσε διάταγμα με το οποίο κατοχύρωνε όλα τα προνόμια που είχε η Μονή Σινά στην Κρήτη και επέτρεπε στους Σιναΐτες να κάνουν χρήση της περιουσίας τους όπως εκείνοι το επιθυμούσαν.

Η φήμη της Μονής Σινά ήταν τέτοια στο χριστιανικό κόσμο που οι Βενετοί προχώρησαν και σε επιμέρους διατάγματα που προστάτευαν την περιουσία της στο νησί μας από αυθαιρεσίες των ρωμαιοκαθολικών κληρικών.

Η Μονή Σινά είχε αποκτήσει λοιπόν στην Κρήτη μεγάλο αριθμό μετοχίων με κεντρικό ωστόσο το μετόχι της Αγίας Αικατερίνης του Χάνδακα, ο ναός του οποίου σώζεται ως τις μέρες μας κάτω από τον Άγιο Μηνά λειτουργώντας ως μουσείο.

Σε αυτό αναπτύχθηκαν επί Βενετών οι εκκλησιαστικές τέχνες και η θεολογική ελληνική παιδεία και αναδείχθηκε κυρίαρχο πνευματικό κέντρο του ελληνισμού στο λατινοκρατούμενο νησί.

Γύρω από τις σημαντικές μορφές που έζησαν σε αυτό αναπτύχθηκε ένας σπουδαίος κύκλος πνευματικών ανθρώπων και καλλιτεχνών ώστε να γίνεται λόγος για τη Σχολή της Αγίας Αικατερίνης, κι όχι για ένα απλό μετόχι του Σινά.

Ανάμεσα στις πολλές υποθέσεις που έχουν ειπωθεί γι αυτό είναι και το ότι ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πιθανόν να διδάχθηκε τη βυζαντινή ζωγραφική στο Μετόχι της Αγίας Αικατερίνης πριν μεταβεί στην Ισπανία.

Με την κατάληψη του Χάνδακα από τους Οθωμανούς το 1669 οι Σιναΐτες εκδιώχθηκαν από την Αγία Αικατερίνη και ο χώρος μετατράπηκε σε τζαμί με το όνομα Ζουλφιακάρ Αλή Πασά ή Αγία Κατερίνα Τζαμισί. Έτσι λειτούργησε ως το 1922.

Στο μεταξύ η Μονή Σινά απέκτησε άλλη βάση στην πόλη του Χάνδακα. Ο Μεγάλος διερμηνέας των Οθωμανών κατά τον τουρκοβενετικό πόλεμο, ο Παναγιωτάκης Νικούσιος, αγόρασε από το Οθωμανικό κράτος την απαλλοτριωμένη εκκλησία του Αγίου Ματθαίου και τη δώρισε στη Μονή Σινά, ώστε οι μοναχοί της να αποκτήσουν πάλι στέγη. Μάλιστα από το 1755 που επισκευάστηκε ο παλιός ναός του Αγίου Ματθαίου και χρησιμοποιήθηκε ως καθεδρικός ναός του Χάνδακα δεν είχε επιτραπεί η λειτουργία άλλου ναού στην πόλη. Κατά συνέπεια το Σιναϊτικό Μετόχι αποτελούσε τη μόνη χριστιανική λατρευτική και πνευματική εστία της ελληνικής κοινότητας στον τόπο μας.

Το Μετόχι του Αγίου Ματθαίου διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο σε όλες τις φάσεις της Οθωμανικής κυριαρχίας στην Κρήτη.

Η κεντρική Μονή του Σινά κατείχε ήδη από τον ιδρυτή του Ισλάμ έγγραφο με το οποίο εκείνος λάμβανε υπό την προστασία του την Μονή λόγω του σεβασμού του προς τους Σιναΐτες, ενώ εγγυόταν το απαραβίαστο της και ζητούσε από τους οπαδούς του να σεβαστούν στο μέλλον τη βούληση του αυτή.

Το έγγραφο αυτό γνωστό ως Αχτιναμές βρίσκονταν σε κάθε Σιναϊτικό μετόχι ως επικυρωμένο αντίγραφο από την Οθωμανική Διοίκηση για την εξασφάλιση της προστασίας του.

Οι Σιναΐτες του Χάνδακα έκαναν πολλές φορές χρήση του Αχτιναμέ για να προστατεύσουν χριστιανούς από την οθωμανική αυθαιρεσία.

Στον Άγιο Ματθαίο μπόρεσαν να ενταφιάσουν εξάλλου το Μητροπολίτη Γεράσιμο Παρδάλη που σφαγιάστηκε από τους Οθωμανούς το 1821 μαζί με 800 ηρακλειώτες κατά το Μεγάλο Αρπεντέ αλά και τα θύματα της επανάστασης του 1898.

Παράλληλα εκείνη την περίοδο ο Άγιος Ματθαίος αποτέλεσε το κέντρο ενός ευρύτερου δικτύου Σιναϊτικών μετοχίων στην Κρήτη όπως ο Παναγία Σπηλιώτισσα, η Αγία Τριάδα Χανίων, οι Άγιοι Απόστολοι κ.α) που διέχεαν την ευεργετική παρουσία του Σινά σε μεγαλύτερη έκταση.

Το Σιναϊτικό Μετόχιο του Αγίου Ματθαίου στο Ηράκλειο συνεχίζει ως τις μέρες μας να αποτελεί το σύνδεσμο της πόλης με την παλαίφατη Ιερά Μονή Σινά διακονώντας μια μακραίωνη πνευματική σχέση

(Πηγή πληροφοριών η έκδοση Σιναϊτικά Μετόχια στην Κρήτη, «Άγιος Ματθαίος των Σιναϊτών: το Σιναϊτικό Μετόχιο του Ηρακλείου» του Πορφύριου Σιναϊτη)