Πως γίνονται οι συντηρήσεις Νεωτέρων Μνημείων στο ειδικό εργαστήριο που λειτουργεί στο Ηράκλειο

 

Αγάπη για το αντικείμενο τους, γνώση, εμπειρία και διάθεση για αμέτρητες ώρες δουλειάς διαθέτουν οι εργαζόμενοι στο Εργαστήριο Συντήρησης του αρμόδιου Τμήματος της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων & Τεχνικών Έργων Κρήτης που λειτουργεί εδώ και πέντε χρόνια στο Ηράκλειο.

Στο πλαίσιο εορτασμού της Ευρωπαϊκής Ημέρας Συντήρησης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς άνοιξε τις πύλες του στο κοινό, επί της οδού Ηρακλή 108, κι έτσι μικροί μαθητές αλλά και πολίτες είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν το έργο τους και να μάθουν λίγες από τις πολλές λεπτομέρειες που η ευαίσθητη και σημαντική δουλειά τους περιλαμβάνει.

Στο Εργαστήριο αυτό συντηρούνται αντικείμενα που καλύπτουν την περίοδο μετά το 1830 όμως επειδή διαθέτει υψηλή επάρκεια και αναγνωρισμένης ικανότητας προσωπικό του αναθέτουν εργασίες σχεδόν όλες οι Εφορείες Αρχαιοτήτων της Κρήτης.

Εντός του Εργαστηρίου πραγματοποιούνται συντηρήσεις σε κειμήλια από χαρτί, μέταλλα, πέτρα και μάρμαρο, κεραμικά, μουσαμά και βέβαια τοιχογραφίες.

Όπως μας εξήγησε ο τμηματάρχης του, Βαγγέλης Λιόλιος, κάθε αντικείμενο που μπαίνει για συντήρηση στο Εργαστήρι, και μιλάμε αποκλειστικά για πολιτιστικά αγαθά που εμπιπτουν στην κατηγορία των νεωτέρων μνημείων και είναι χαρακτηρισμένα ως τέτοια από φορείς κι όχι ιδιώτες, καταγράφεται σε κατάλογο και γίνεται πρωτόκολλο παράδοσης παραλαβής από το φορέα που το οδηγεί εκεί.

Το καθένα καταγράφεται ως είδος (εικόνα, βιβλίο κτλ), με το ύψος, το βάρος του κι ότι άλλο το χαρακτηρίζει και μετά ερευνώνται τα υλικά κατασκευής του για να γνωρίζουν τι επίδραση μπορούν να έχουν πάνω σε αυτά οι διαλύτες και τα διάφορα υλικά συντήρησης που χρησιμοποιούν.

Μετά αποφασίζεται ο τρόπος που θα παρέμβουν για να συντηρήσουν το αντικείμενο και μέχρι ποιου σημείου μπορεί να γίνει αυτό. Επόμενο βήμα η έναρξη της εργασίας συντήρησης, που είναι στοχευμένη και υπό πολύ αυστηρούς κανόνες. Μάλιστα ακόμα κι αν κάτι προκύψει στη διάρκεια της, καταγράφεται στο τεχνικό δελτίο.

Όλες λοιπόν οι ενέργειες περιλαμβάνονται στο συγκεκριμένο δελτίο (που γίνεται κάτι σαν την ταυτότητα του αντικειμένου) και στο τέλος προστίθενται και προτάσεις για τον τρόπο που μπορεί να εκτεθεί και να διατηρηθεί στο χρόνο, μετά τη συντήρηση του.

Όλη αυτή η διαδικασία καταγραφής είναι αναγκαία, σύμφωνα με τον κ. Λιόλιο, επειδή οι ρύποι διαφέρουν στο πέρασμα του χρόνου αλλά κι επειδή θα ακολουθήσει μια επόμενη γενιά συντηρητών που θα χρειαστεί στο μέλλον να επέμβει και πρέπει να γνωρίζει τι έχει υποστεί το κάθε αντικείμενο στο παρελθόν.

Ο βασικός κανόνας πάνω στη συντήρηση είναι πως ο καλός συντηρητής ξεχωρίζει από οποιονδήποτε άλλο, που δηλώνει τέτοιος, από το γεγονός ότι η δουλειά του δε φαίνεται. «Εμείς δεν επεμβαίνουμε, απλά συντηρούμε, δεν επεμβαίνουμε στα χρώματα, δεν προσθέτουμε πράγματα που αλλοιώνουν την εικόνα του αντικειμένου και τη γνησιότητα του», εξηγεί ο κ. Λιόλιος.

Η συντήρηση, μας λέει, είναι ένα επάγγελμα διεπιστημονικό, που επιβάλλει πολύ καλή γνώση χημείας και φυσικής, αλλά και καλή γνώση του κώδικα επικοινωνίας με τις άλλες επιστήμες και βέβαια ευχέρεια στα χέρια, με τα οποία γίνεται όλη η εργασία.

Στην παρούσα φάση το Εργαστήρι έχει αναλάβει τη συντήρηση των εικόνων από την Παναγία Φανερωμένη στις Αρχάνες, επικουρώντας την Εφορία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, ώστε να προχωρήσει το έργο του Μουσείου όπου θα φιλοξενηθούν, και είναι σε προτεραιότητα.

Εικόνες

Σε ότι αφορά τις φορητές εικόνες, όπως μάθαμε, η επέμβαση συντήρησης γίνεται είτε χημικά είτε μηχανικά, με νυστέρι και πολύ υπομονή.

Ο χημικός καθαρισμός υλοποιείται με ειδικούς διαλύτες που δεν επηρεάζουν τα χρώματα και επιτρέπουν να αφαιρεθεί το οξειδωμένο βερνίκι τους ώστε να αποκαλυφθεί η λάμψη των αρχικών χρωμάτων.

Μέταλλα

Η συντηρήτρια Άννα Καγιαδάκη μας περιέγραψε τη διαδικασία συντήρησης σε μεταλλικά αντικείμενα και κειμήλια πάνω στα οποία δουλεύουν με ήπιες παρεμβάσεις και χρήση ειδικών διαλυτών, αφού προηγηθούν δοκιμές, ενώ αν χρειαστεί φτιάχνουν μείγματα που είναι πιο αποτελεσματικά στον καθαρισμό.

Ο χρόνος που απαιτείται για να καθαριστεί ένα αντικείμενα από μέταλλο, μας λέει, συνήθως είναι αρκετός και όλη η εργασία εξαρτάται από το ανάγλυφο της επιφάνειας του, το μέγεθος, τη φθορά, τις συνθήκες ανεύρεσης του.

«Δημιουργούμε ένα περιβάλλον που θα καθυστερήσει στη συνέχεια τη φθορά του» επισημαίνει η ίδια προσθέτοντας πως κανένα αντικείμενο δεν είναι ίδιο με κάποιο άλλο γι αυτό και ο τρόπος που θα επιλεγεί για να συντηρηθεί το καθένα διαφέρει.

Βιβλία

Σε ότι αφορά τώρα τα βιβλία εκκλησιαστικού ή άλλου περιεχομένου που φθάνουν στο Εργαστήρι η συντηρήτρια Μαρία Μαμαλάκη μας είπε πως αφού προηγηθεί καταγραφή της κατάστασης του, κι εφόσον είναι πολύ ταλαιπωρημένο με κιτρινισμένες σελίδες, αφού διαλύσουν τη βιβλιοδεσία του και το χωρίσουν σε τετράδια μετά κάθε δίφυλλο του το πλένουν!

Μπαίνει μέσα σε ειδική μεμβράνη και στη συνέχεια για 20 λεπτά σε ειδικό διάλυμα. Ακολούθως σε ένα ακόμα διάλυμα, που ενισχύει το ph του χαρτιού, για να κολλαριστεί στη συνέχεια, σε υδατοδιαλυτή κόλλα, πριν το στεγνώσουν.

Αμέσως μετά σε κάθε δίφυλλο, εφόσον λείπουν κομμάτια από το χαρτί του, γίνεται προσθήκη νέων από ειδικά χαρτιά που ταιριάζουν. Επόμενο στάδιο η πρέσα για να αποκτήσουν ξανά λεία υφή οι σελίδες, πριν συναρμολογηθούν σε τετράδια, και με ειδικό εργαλείο δεθούν για να μας δώσουν το αρχικό αλλά συντηρημένο πλέον βιβλίο. Ανάλογη διαδικασία ακολουθείται και για τα εξώφυλλα των βιβλίων.

Και βέβαια δεν είναι μόνο αυτά τα αντικείμενα που συντηρούν. Στην αυλή του Εργαστηρίου είδαμε προτομές κι άλλα μαρμάρινα έργα που περίμεναν τη σειρά τους ενώ από τα χέρια τους περνά τακτικά και η πολύπαθη πύλη του Δικαστικού Μεγάρου Ηρακλείου και πολλά άλλα μνημεία που απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις καθαρισμού και φροντίδας αλλά δεν μπορούν να μεταφερθούν σε εσωτερικό χώρο.