Το βυζαντινό ξωκλήσι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στις Αρχάνες με τον σπάνιο τοιχογραφικό διάκοσμο

 

Σε μια καταπράσινη περιοχή έξω από τις Αρχάνες, γεμάτη αιωνόβιες βελανιδιές και  πλατάνια, είναι κτισμένο το ξωκλήσι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου.

Πρόκειται για ένα μονόχωρο και καμαροσκεπή ναό του 14^ου αιώνα, κατάγραφο με παραστάσεις, κάποιες εκ των οποίων σπάνιες.

Ο τοιχογραφικός του διάκοσμος, που έχει συντηρηθεί κατά το παρελθόν και σώζεται σε κάπως καλή κατάσταση,αν αναλογιστεί κανείς την υγρασία στην κατάφυτη περιοχή όπου βρίσκεται, περιλαμβάνει μόνο τρείς χριστολογικές σκηνές και συγκεκριμένα τη Σταύρωση, την Ανάσταση και τον Επιτάφιο Θρήνο.

Ωστόσο είναι αρκετές οι παραστάσεις από το βίο και τα θαύματα του Μιχαήλ Αρχαγγέλου και μάλιστα όπως αναφέρουν οι ειδικοί πρόκειται για την εκτενέστερη σειρά παραστάσεων του Μιχαήλ Αρχαγγέλου σε εκκλησία της Κρήτης και μια από τις πληρέστερες της βυζαντινής τέχνης.

Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν οι σπάνιες παραστάσεις της καταστροφής της Ιεριχούς, της καταστροφής των Σοδόμων, η πάλη του Ιακώβ με τον Άγγελο και η απελευθέρωση του Πέτρου.

Ενδιαφέρουσα και η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας στον δυτικό τοίχο του ναού με την προσωποποίηση της Θάλασσας και τις ποινές των κολασμένων που ζωγράφιζαν κοντά στην έξοδο του ναού για να τις βλέπουν οι πιστοί αποχωρώντας από αυτόν και να μην υποπίπτουν σε αμαρτίες. 

Στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν τρεις τοιχογραφημένες επιγραφές. Η μία στο νότιο τοίχο, κάτω από τον κιλλίβαντα, είναι επιγραμματική, και οι άλλες δύο είναι κτητορικές: η πρώτη από αυτές, στο ιερό, αναφέρει το 1315/16 ως έτος ανέγερσης και τοιχογράφησης του ναού, ενώ η δεύτερη βρίσκεται δίπλα στην είσοδο.

Η τελευταία ξεκινάει και τελειώνει με το σύμβολο του σταυρού και περιέχει την εξής πληροφορία: Ο ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΕΧΕΤΑΙ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΑΠΟ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΣ ΜΙΧΑΗΛ  ΤΟΥ ΠΑΤΣΙΔΙΩΤΟΥ.

Ο κτήτορας του ναού, όπως προκύπτει από την επιγραφή, ήταν ο Μιχαήλ Πατσιδιώτης, ενδεχομένως από τις κοντινές Πατσίδες, και επειδή έφερε το όνομα Μιχαήλ επέλεξε να κτίσει εκκλησία και να την αφιερώσει τον Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Δίπλα στην επιγραφή, σε μεγάλο μέγεθος, δεσπόζει η μορφή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και δεξιά του, γονατιστός, ο δωρητής, που του προσφέρει το ομοίωμα της εκκλησίας. Κοντά του είναι και μια γυναικεία μορφή, κατά πάσα πιθανότητα η γυναίκα του Πατσιδιώτη.

Εικάζεται πως η εκκλησία κτίστηκε μέσα σε ιδιοκτησία του κτήτορα ο οποίος πρέπει να ήταν κι ένας εύπορος άνθρωπος για να καταφέρει όχι μόνο να κτίσει το ναό αλλά και να τον διακοσμήσει με τόσες τοιχογραφίες.

Να σημειώσουμε πως από το εκκλησάκι αυτό πέρασε και κατέγραψε την ύπαρξη και τις τοιχογραφίες του τόσο ο G. Gerola όσο και ο γερμανός ζωγράφος και στρατιώτης την περίοδο της Κατοχής Rudo Schwarz.

(Μέρος των πληροφοριών αντλήθηκε από την έκδοση "Χριστιανικά Μνημεία της Κρήτης" με κείμενα των Μιχαήλ Ανδριανάκη-Κώστα Γιαπιτσόγλου, έκδοση Συνοδικής Επιτροπής επί του Θρησκευτικού Τουρισμού της Εκκλησίας της Κρήτης-ΜΚΟ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ)