Το σπίτι των εξόριστων στο Σαρακήνικο της Γαύδου

 

Επισκέψιμο για το κοινό είναι το σπίτι που έκτισαν για να διαμείνουν στη Γαύδο οι εξόριστοι τα δύσκολα χρόνια από το 1930 μέχρι το 1941.

Ο Γιώργος Σφακιανάκης στις αρχές Απριλίου, αφού ενοικίασε το κτίριο και τον περιβάλλοντα οικοπεδικό χώρο από τους νόμιμους ιδιοκτήτες του, προχώρησε σε τουριστική αξιοποίηση του.

Στο παλιό κτίσμα των εξορίστων, χωρίς τροποποιήσεις και αλλαγές του χώρου, διαμορφώθηκε σε μουσείο, με φωτογραφίες και αντικείμενα που διατηρούν ζωντανές τις μνήμες της εξορίας του Άρη Βελουχιώτη, του Μάρκου Βαφειάδη και πολλών άλλων οι οποίοι έζησαν στη Γαύδο ως εκτοπισμένοι από το πολιτικό σύστημα της εποχής τους.

Σε ικανή απόσταση από το σπίτι των εξορίστων κτίστηκαν μικρά διαμερίσματα για ενοικίαση από τουρίστες ενώ στην αυλή του λειτουργεί αναψυκτήριο και χώρος για ποτό καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.

"Επένδυσα αρκετά χρήματα για να φτιάξω το χώρο", μας λέει ο κ. Σφακιανάκης, και προσθέτει: «όλο αυτό έγινε με σεβασμό στην ιστορία του κτιρίου που διαφορετικά θα είχε ερειπώσει, αλλά και στη φύση της Γαύδου που είναι μοναδική».

Για την ιστορία ν’ αναφέρουμε πως η Γαύδος, λόγω της απομόνωσης της, μετατράπηκε σε τόπο εξορίας ήδη από τη δικτατορία του Παγκάλου. Το 1928 ζούσαν εκεί 35 εξόριστοι. Ωστόσο ο αριθμός τους πολλαπλασιάστηκε με τον αντικομμουνιστικό νόμο «περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος», το γνωστό «Ιδιώνυμο». Η δικτατορία του Μεταξά αύξησε σημαντικά τους κομμουνιστές εξόριστους πάνω στο νησί με τις συνθήκες διαβίωσης τους να είναι εξαιρετικά δύσκολες.

Οι πρώτοι εξόριστοι στη Γαύδο διέμεναν στο Καστρί, σε ένα παλιό σπίτι ιδιοκτησίας του ιερέα, το οποίο είχε διαμορφωθεί σε φυλακή με συρματοπλέγματα και χωροφύλακες.

Μια άλλη ομάδα μεταφέρθηκε στο Σαρακήνικο, κι ανάμεσα τους ήταν ο Άρης Βελουχιώτης που εκτοπίστηκε στη Γαύδο στις 23 Οκτωβρίου 1931.

Εκεί δεν υπήρχαν όμως διαθέσιμα σπίτια, ούτε καν για φυλακή. Άγονος τόπος, χωρίς καλλιέργειες, χωρίς κατοίκους, χωρίς σπηλιές για προσωρινή διαμονή. Έτσι οι ίδιοι οι εξόριστοι ζήτησαν από την οικογένεια Καρυδάκη, το οικόπεδο της, σε ένα ψηλό σημείο κοντά στην ακτή του Σαρακήνικου, για να φτιάξουν το δικό τους σπίτι.

Στο γραφείο της Κοινότητας Γαύδου, στις 14 Μαρτίου του 1933, υπογράφηκε  ιδιωτικό συμφωνητικό με τους ιδιοκτήτες από το Λάιο Λαΐου, το Θανάση Κλάρα (τον Άρη Βελουχιώτη δηλαδή) το Νικόλα Παπαζήση και το Χαράλαμπο Δελόλμα. Μάρτυρες ήταν ο κοινοτάρχης της Γαύδου Ν. Παπαδάκης και ο αστυνομικός σταθμάρχης, ενωμοτάρχης Ν. Βλαζάκης.

Η συμφωνία προέβλεπε να χτιστεί από τους εξόριστους, με δικά τους υλικά, πάνω σε μισό στρέμμα γης, ισόγειο σπίτι 237 τετραγωνικών μέτρων με εξωτερική κουζίνα, φούρνο και ν’ ανοιχτεί πηγάδι.

Η αρχική συμφωνία ήταν οι εξόριστοι να χρησιμοποιήσουν για επτά χρόνια το σπίτι και μετά να το παραδώσουν στον ιδιοκτήτη του ακινήτου. Ωστόσο όταν έληξε η προθεσμία, στις 14 Μαρτίου του 1940, και οι εξόριστοι είδαν πως παρέμεναν εκεί, υπογράφτηκε νέο συμφωνητικό απο το Γιώργο Κοντοκώτσιο, εκπρόσωπο των εξόριστων κομμουνιστών.

Το Μάιο του 1941 αρκετοί εξόριστοι κατάφεραν να αποδράσουν από τη Γαύδο ενώ με όσα συνέβησαν με τη Γερμανική εισβολή όλοι σχεδόν οι εξόριστοι διέφυγαν στην Κρήτη. Βέβαια εκτοπισμούς στη Γαύδο είχαμε και στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου και μόνο κάπου στις αρχές της δεκαετίας του 1950 το νησί σταμάτησε να δέχεται εξόριστους.

Το σπίτι

Το σπίτι στο Σαρακήνικο είχε κτιστεί με επιμέλεια με πέτρες και διαθέτει μια μεγάλη αίθουσα και κάποια μικρότερα δωμάτια.Η οροφή του έγινε με φύκια από την θάλασσα, χώμα, άργιλο και σκίνους. Τα δοκάρια του ήταν κορμοί από κέδρους.

Το σπίτι των εξορίστων έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο: «Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.1469/50, το κτίριο που κατασκευάστηκε απ’ τον Άρη Βελουχιώτη και τους συνεξορίστους του στην περιοχή Σαρακήνικο της νήσου Γαύδου, Ν. Χανίων, ιδιοκτησίας Σταύρου Καρυδάκη, με τον περιβάλλοντα χώρο του στα όρια της ιδιοκτησίας, διότι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κτιρίου τοπικής αρχιτεκτονικής και είναι σημείο αναφοράς για τους κατοίκους του νησιού, εφόσον συνδέεται άμεσα με τον Άρη Βελουχιώτη και άλλα πρόσωπα της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας», αναφέρει η απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού (ΦΕΚ 428, τ.2/ 22.4.1999), υπογεγραμμένη από την τότε υπουργό Πολιτισμού, Ελισάβετ Παπαζώη.

Όμως στην πραγματικότητα ποτέ το Κράτος δεν ενδιαφέρθηκε γι αυτό το κτίριο και την διατήρηση της μνήμης που κουβαλά και παρά την κριτική που έχουν δεχθεί, κατά καιρούς, όσοι επιχείρησαν να το αξιοποιήσουν τουριστικά, χωρίς τη δική τους συμβολή το σπίτι των εξορίστων ίσως και να είχε καταπέσει.