Ο βυζαντινός ναος της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Παντελεήμονα στον Κάστελλο Ρεθύμνου

Σε ένα τοπίο όπου η φυσική ομορφιά περισσεύει και το νερό ρέει άφθονο, σε απόσταση περίπου 2,5 χιλιομέτρων από τον οικισμό του Κάστελλου στο Ρέθυμνο, είναι κτισμένος ο δίκλιτος ναός της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Παντελεήμονα.

Πρόκειται για ένα κτίσμα που η ιστορία του χάνεται στο βάθος των αιώνων καθώς η παράδοση θέλει να έχει ανεγερθεί από το γενάρχη της βυζαντινής οικογένειας των Μελισσηνών στην Κρήτη, τον Ανδρέα Μελισσηνό.

Μάλιστα ολόκληρη η ρεματιά, όπου είναι κτισμένος ο ναός, φέρει την ονομασία ρεματιά του Μελισσηνού. 

Ο Ανδρέας Μελισσηνός λέγεται πως ήταν ένα από τα αρχοντόπουλα που έστειλε ο Νικηφόρος Φωκάς στην Κρήτη μετά την απελευθέρωση της από τους Άραβες το 961.

Έτσι εκτιμάται πως τουλάχιστον το ένα κλίτος του ναού, εκείνο που είναι αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή, μια και είναι το παλαιότερο, κτίστηκε λίγο μετά το 1081, επί του αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ του Κομνηνού.

Ο ναός έχει υποστεί πολλές επεμβάσεις κι έτσι έχουν χαθεί κάποια από τα βασικά στοιχεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην ακριβή χρονολόγηση του.

Εξωτερικά, στην πρόσοψη του, φέρει αρχιτεκτονικά μέλη που αν δεν έχουν τοποθετηθεί μεταγενέστερα μαρτυρούν πως ο ναός δεν ήταν στο μέγεθος που βλέπουμε σήμερα αλλά μεγαλύτερος.

Μάλιστα γύρω απ' αυτόν ακόμα και σήμερα διατηρούνται ερείπια κτισμάτων που μαρτυρούν την λειτουργία στο σημείο αυτό μοναστηριού, με κελιά, αποθηκευτικούς χώρους κι άλλες δομές εξυπηρέτησης των μοναχών.

Το βόρειο κλίτος, που είναι αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή, στηρίζεται εξωτερικά από αντηρίδα ενώ εσωτερικά τα δύο κλίτη επικοινωνούν μεταξύ τους με μικρό άνοιγμα το οποίο φέρει πελέκια σε οξυκόρυφη διάταξη.

Επίσης δύο καμάρες χωρίζουν τα δύο κλίτη που λόγω των ανθρώπινων επεμβάσεων δε γνωρίζουμε αν έφεραν τοιχογραφικό διάκοσμο.

Ο ναός πανηγυρίζει στις 26 Ιουλίου την Αγία Παρασκευή και στις 27 Ιουλίου τον Άγιο Παντελεήμονα, οπότε γίνεται επίκεντρο μεγάλης γιορτής που φέρνει εκεί πιστούς για τουλάχιστον τρεις ημέρες, με αρκετούς να επιλέγουν διαμονή στον διαμορφωμένο υπαίθριο χώρο του όσο διαρκούν οι δύο γιορτές.

Εξάλλου το νερό, που είναι αναγκαίο, ρέει άφθονο στην πηγή που βρίσκεται σε έκταση, ένα επίπεδο κάτω από το ναό. Εκεί τα γύρω χωριά γιορτάζουν και την Πρωτομαγιά τους.Η σκιά και η δροσιά που προσφέρουν οι αιωνόβιες πανύψηλες βελανιδιές της περιοχής είναι μοναδική γι αυτό και ο χώρος έχει διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να μπορεί κάποιος να καθίσει, να φάει, να ψήσει και να περάσει όμορφα κοντά στη φύση κι ένα σημαντικό μνημείο του τόπου.

Ελένη Βασιλάκη