Μονή Τιμίου Σταυρού Καρδαμούτσας: Ένα αληθινό κόσμημα στο Μεραμπέλο

 Αληθινό κόσμημα αποτελεί ανάμεσα στα λιθάρια και το έρημο τοπίο του Μεραμπέλου το ανδρικό μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού Καρδαμούτσας ή Καρδαμούτζας.

Της Ελένης Βασιλάκη

Σαν φρούριο, που δοκιμάστηκε από το χρόνο και αναγεννήθηκε από τις στάχτες του, δεσπόζει στο λοφίσκο, 800 μέτρα ανατολικά από τον οικισμό Καρύδι και πολύ κοντά στην επίσης αξιόλογη μονή Αρετίου.

Η φυσική ομορφιά αλλά και η γαλήνη που προσφέρει το σημείο αυτό φαίνεται να αποτέλεσαν τους λόγους που οδήγησαν τη μεγάλη οικογένεια των Κατζαράδων να ιδρύσουν εκεί το Μοναστήρι το 16^ο αιώνα.

Ο Καστροφύλακας το αναφέρει ήδη από το 1582 στον κατάλογο των μετοχίων του Λασιθίου ενώ αψευδής μαρτυρία της ίδρυσης της Μονής, από τη συγκεκριμένη οικογένεια, αποτελεί η σκαλισμένη επιτάφια πλάκα, που σώζεται μέχρι σήμερα στον τάφο του Μανασή Κατζαρά, στη δεξιά πλευρά του Καθολικού της καθώς και μια δεύτερη επιγραφή στη βάση του καμπαναριού.

Από που πήρε το όνομα της

Την ονομασία της, κατά μια άποψη, την πήρε η Μονή από το γεγονός ότι εκείνη την εποχή εκτός από πνευματικά αγαθά προσέφερε και πολλά υλικά και μάλιστα σε τέτοιο σημείο που όποιος πήγαινε εκεί τύγχανε πλούσιας φιλοξενίας και έφευγε καρδαμωμένος . Ακόμα και σήμερα, παρότι τα οικονομικά της δεν είναι ανθηρά, η τεράστια τραπεζαρία της την ημέρα εορτής του Τιμίου Σταυρού στρώνεται πλουσιοπάροχα.

Επί τουρκοκρατίας, όπως μαρτυρούν τουρκικά αρχεία πλήρωνε φόρους 4.320 άσπρα το χρόνο.

Ακμή και ερήμωση

Πριν την επανάσταση του 1866 η Καρδαμούτσα φιλοξενούσε καλλιεργημένους μοναχούς, πράγμα όχι ιδιαίτερα συνηθισμένο εκείνη την εποχή που το νησί δοκιμαζόταν από τους κατακτητές.

Σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει σήμερα, που το Μοναστήρι δεν έχει μοναχούς, κατά το παρελθόν-από την Ενετοκρατία και την Τουρκοκρατία μέχρι και μετά την απελευθέρωση-φαίνεται να ήταν η εξαίρεση μεταξύ των μονών της Φουρναριώτικης περιοχής έχοντας πάντα στις τάξεις του μοναχούς.

Μάλιστα λίγο πριν το 1900 η Καρδαμούτσα ήταν σε φάση ανασυγκρότησης και είχε αγοράσει ακόμα και ελαιοθλιπτική μηχανή, επισκευάζοντας τα κτίρια της.

Σε αυτή τη δραστηριότερα έθεσε τέρμα ο Καταστατικός Νόμος της Εκκλησίας της Κρήτης κρίνοντας την διαλυτή. Έτσι τις τελευταίες μαρτυρίες για τη λειτουργία του Μοναστηρίου τις έχουμε από έγγραφα της 5^ης και 6^ης Σεπτεμβρίου του 1900. Μετά το μήνα αυτό οι μοναχοί εγκατέλειψαν το χώρο παίρνοντας μαζί τους την κινητή του περιουσία και μετακομίζοντας στο κοντινό μοναστήρι Αρετίου.

Σταδιακά η Καρδαμούτζα παραδίδεται στη φθορά του χρόνου. Στα έρημα κτίσματα της κάποια στιγμή εγκαταστάθηκε μια οικογένεια κι αργότερα χώροι της έγιναν στάβλοι .

Η Μονή στην ακμή της και μέχρι πριν διαλυθεί διέθετε μεγάλη περιουσία σε όλο το Μεραμπέλο. Τα μετόχια και τα κτήματα που διατηρούσε μαρτυρούν πως ήταν ένα καλά οργανωμένο μοναστήρι.

Το κρυφό σχολειό

Πληροφορίες αναφέρουν πως στους χώρους του λειτούργησε ακόμα και κρυφό σχολείο τα μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Πράγματι στη Μονή υπάρχει δωμάτιο, χωρίς πόρτα, με ένα μόνο μικρό παραθυράκι, από το οποίο φαίνεται να έμπαιναν οι μαθητές. Την ύπαρξη κρυφού σχολειού αφηγούνταν πριν από χρόνια ηλικιωμένοι κάτοικοι της περιοχής.

Η αρχιτεκτονική της

Αρχιτεκτονικά η Καρδαμούτσα έχει το σχέδιο ενός τυπικού ελληνορθόδοξου μοναστηριού, με το μονόκλιτο καθολικό του στο κέντρο και τα κελιά, με τα υπόλοιπα κτίσματα, να αποτελούν ένα κλειστό σύνολο.

 Η είσοδος της είναι ανατολικά ενώ τα κελιά, οι αποθήκες και η μεγάλη αίθουσα της καταλαμβάνουν το βόρειο, νότιο και ανατολικό τμήμα της. Τα βόρεια κελιά έχουν μια ξεχωριστή αρχιτεκτονική με διπλές καμάρες και θόλο.

Στην αυλή του βρίσκονται τρεις ομβριοδεξαμενές η καθεμιά τους με διαφορετική χρήση (για τις ανάγκες των μοναχών, το πότισμα των ζώων, την καθαριότητα και το πότισμα δέντρων και κήπων).

Στη Μονή Καρδαμούτζας υπήρχε και ελαιουργείο για την παραγωγή λαδιού που στη συνέχεια μετατράπηκε σε οινοποιείο και σήμερα έχει διαμορφωθεί σε παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου του Αορείτη.

Πραγματικά καταπληκτικός είναι ο χώρος της τραπεζαρίας του Μοναστηριού. Αποτελείται από τρία τόξα κατασκευασμένα από τοπική γκρίζα μαρμαρόπετρα, που στηρίζονται σε τέσσερις τετραγωνικούς πεσσούς. Στην ανατολική πλευρά της υπάρχει μια μικρή κόγχη που πιθανό χρησιμοποιούνταν από αναγνώστη-μοναχό, ο οποίος την ώρα του δείπνου διάβαζε περικοπές της Αγίας Γραφής, ώστε να συμπληρώνεται η υλική τροφή με πνευματική.

Οι άνθρωποι που "ανάστησαν" τη Μονή

Θα ήταν παράλειψη να μην σταθούμε στην καθοριστική συμβολή που είχε ο θεολόγος Εμμανουήλ Ζερβός, με τη σύζυγο του Μαρία, στην αναστήλωση και σημερινή εικόνα που παρουσιάζει η Μονή. Και οι δύο, κινητοποίησαν την τοπική κοινωνία, και έδωσαν όλες τις δυνάμεις τους για να μπορέσει η ερειπωμένη μονή να αναστυλωθεί και να μπορέσει να αποκτήσει ξανά ζωή , κάτι που όπως μας είπε η κ Μαρία Ζερβού, μια και ο άντρας της δυστυχώς έφυγε από τη ζωή, αποτελεί σήμερα κρυφή της ελπίδα. 

Σήμερα ένα μεγάλο τμήμα του Μοναστηριού έχει αποκατασταθεί, ωστόσο απομένουν ακόμα πολλά να γίνουν στο χώρο των κελιών ενώ δεν υπάρχουν εκεί  μοναχοί για την καθημερινή φροντίδα και λειτουργία του.

Ο Πρίνος με τις "μαγικές" ιδιότητες

Στην πίσω αυλή του να πούμε πως υπάρχει ένας πελώριος πρίνος που θεωρείται ιερός καθώς, λέει η παράδοση, πως όποιος κόψει κλαδί του του κόβεται το χέρι ενώ άλλη παράδοση αναφέρει πως όσοι είναι αληθινά πιστοί και αναμάρτητοι μπορούν να νιώσουν, όταν τον πλησιάζουν, μια ξεχωριστή ευωδιά να πλημμυρίζει την περιοχή.

Η μονή εορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου, της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.Η πρόσβαση στην Καρδαμούτζα είναι εύκολη αφού ένας ασφαλτοστρωμένος δρόμος οδηγεί σε αυτήν, μέσω των οικισμών του Νικηθιανού, Καστελλίου, Φουρνής και Δωριών. 

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)

Το εσωτερικό του Καθολικού της Μονής

Η μεγάλη τραπεζαρία και στο βάθος η κόγχη στον τοίχο 

Το παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου στο χώρο όπου παλιά υπήρχε ελαιουργείο και μετά οινοποιείο 

Έξω από το Καθολικό της Μονής

Η δυτική πλευρά του Μοναστηριού 

Η κ Μαρία Ζερβού, με το σύζυγο της Εμμανουήλ έδωσαν τη ζωή τους για να "αναστηθεί" ξανά η Μονή 

Η επιτάφια πλάκα που μας δείχνει τους κτήτορες του Μοναστηριού 

Τμήμα του παλιού τέμπλου του ναού, έχει συντηρηθεί και τοποθετηθεί στη νότια πλευρά του. Είναι περίεργο που ενώ το Καθολικό της είναι αφιερωμένο στον Τίμιο Σταυρό δεν υπήρχε σ αυτό καμιά παλιά εικόνα με την ύψωση του Τιμίου Σταυρού

Εδώ θέλει η παράδοση να λειτουργούσε κρυφό σχολειό, διακρίνεται το παραθυράκι απ όπου έμπαιναν μέσα οι μαθητές 

Πολύ ιδιαίτερη η αρχιτεκτονική στα κελιά και τους υπόλοιπους χώρους της Μονής

Με καμάρα ακόμα και ο χώρος σταβλισμού των ζώων

Το πρινάρι που ευωδιάζει όταν το πλησιάσει αληθινά πιστός και αναμάρτητος 

Οι παλιές αποθήκες έχουν μετατραπεί πια σε τραπεζαρία 

Σημείο μέσα στην τραπεζαρία 

Εδώ λειτουργούσε στάβλος 

(Μεγάλο μέρος του φωτογραφικού υλικού που χρησιμοποιήθηκε για την παρουσίαση της Μονής παραχωρήθηκε από τον Αντώνη Ανδρουλάκη. Οι πληροφορίες για τη Μονή αντλήθηκαν από την έκδοση "Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού Καρδαμούτζας" του Εμμ. Κ. Ζερβού, 2007)