Στα πατητήρια της Καλύβου στο Μυλοπόταμο...εκεί όπου παρήγαγαν γλυκό κρασί από λιαστά σταφύλια κι όχι μόνο

Η πέτρινη βάση του πιεστηρίου για τα λιαστά σταφύλια και την παραγωγή γλυκού κρασιού 

Δεν υπάρχουν πια μνήμες παρά μόνο ευρήματα που μας δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο παρήγαγαν κρασί οι παλιοί Κρητικοί, κι είναι εκπληκτικό που ασκούσαν την αμπελουργική τέχνη ακόμα και σε περιοχές όπου δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς σήμερα την καλλιέργεια αμπελιού.

Ανοικτό πατητήρι 

Κι όμως εκείνοι όχι μόνο το τολμούσαν αλλά είχαν δημιουργήσει και τέτοια τεχνολογία που θα ζήλευαν ακόμα και οι σύχρονοι αμπελουργοί. Τα παλιά πατητήρια στην Κρήτη είναι πολυάριθμα. Εμείς θα σταθμούμε σε εκείνα που είδαμε στη διάρκεια εκδρομής της Περιβαλλοντικής Ομάδας του Εσπερινού Γυμνασίου Ηρακλείου στην περιοχή της Καλύβου Μυλοποτάμου.

Σε αυτή την ορεινή περιοχή της Κρήτης βλέπουμε τα κλασικά πέτρινα πατητήρια, που διασώζονται μάλλον από τους ρωμαικούς χρόνους, με τα δοχειά τους και τους κλειστούς χώρους όπου κρατούσαν την πρώτη ύλη, από φόβο για φθινοπωρινές βροχές, αλλά κι ένα εντυπωσιακό πέτρινο πιεστήριο, απ όπου με λιαστά σταφύλια παρήγαγαν γλυκό κρασί.

Στις μέρες μας  βέβαια διασώζεται μόνο η μεγάλη λαξευμένη πέτρα, όπου με ειδικό μηχανισμό πίεζαν τα σταφύλια για να τους δώσουν το κρασί, ωστόσο δεν παύει να είναι αντικείμενο θαυμασμού όλη αυτή η πρωτογενής τεχνολογία που είχαν αναπτύξει. 

Πηγή: Στέλιος Μανωλιούδης

Πάνω στο πιεστήριο, όπως μας εξήγησε ο καθηγητής του Εσπερινού Γυμνασίου, συγγραφέας και ερευνητής τέτοιων θεμάτων ,Στέλιος Μανωλιούδης, εφάρμοζαν μια κατασκευή με ξύλα και κοχλία που την γυρνούσαν και εκείνη πίεζε τα λιαστά σταφύλια δίνοντας τους ένα ξεχωριστό κρασί. 

Από την εκδρονμή της Περιβαλλοντικής Ομάδας του Εσπερινού Γυμνασίου Ηρακλείου στην Κάλυβο. Επάνω δεξιά  σχέδιο του ξύλινου άνω μέρους του πιεστηρίου για τα λιαστά σταφύλια που εικάζεται πως χρησιμοποιούσαν και σε αυτήν την περιοχή 

Δίπλα σχεδόν στο πιεστήριο διακρίνει κανείς τα ίχνη παρουσίας της λεγόμενης ξύλινης καλαμωτής του "Κουλουμέλα" . 

Σε αυτές τις πέτρες τοποθετούσαν τα ξύλα όπου με τη σειρά τους είχαν προσαρμοσμένα καλάμια σε διάφορα ύψη για να κρεμάνε τα σταφύλια για αποξήρανση

Υπάρχουν δηλαδή στη σειρά πέτρινες υποδοχές , όπου προφανώς στερέωναν ξύλινους πάσαλους με τοποθετημένα κάθετα πάνω σε αυτούς καλάμια, τα οποία λειτουργούσαν με τέτοιο τρόπο ώστε να έχουμε κάτι σαν τους κρεμαστούς οψιγιάδες που γνωρίσαμε στους μεταγενέστερους χρόνους. 

Είχαν δηλαδή ένα σκελετό οψιγιά όπου κρεμούσαν τα σταφύλια τους για να λιαστούν και να δώσουν στη συνέχεια γλυκό κρασί.

Οι πέτρινες περιφράξεις των παλιών αμπελιών της περιοχής

Έτσι στην ίδια περιοχή και σε μικρή απόσταση άλλα σταφύλια τα πατούσαν σε ανοικτά πατητήρια κι έκαναν κανονικό κρασί κι άλλα μετά απο ξήρανση τα συμπίεζαν και δημιουργούσαν γλυκό κρασί.

Λίγο μακρύτερα από τα πατητήρια μάλιστα διακρίνονται οι πέτρινες περιφράξεις που έχτιζαν για τα αμπέλια τους καθώς στην περιοχή συνυπήρχαν γεωργία και κτηνοτροφία, γεγονός που ανάγκαζε τους αμπελουργούς, για να σώσουν τα αμπέλια και την παραγωγή τους από τα ζώα, να φτιάχνουν πέτρινες περιφράξεις.

Δοχειό από πατητήρι  για τη συλλογή του μούστου, καλυμμένο σήμερα από πέτρες

Μη φανταστείτε ωστόσο πως στην περιοχή αυτή και στις γύρω θα δείτε μεγάλες πεδινές εκτάσεις ικανές να φιλοξενήσουν αμπέλια όπως τα ξέρουμε σήμερα. Οι άνθρωποι τότε εκμεταλλεύονταν ακόμα και μικρές λωρίδες γής με πολύ κόπο και προσπάθεια.

Εδώ το δοχειό διακρίνεται καλύτερα, είναι στην ίδια τοποθεσία όπου υπάρχει και το πέτρινο πιεστήριο σταφυλιών

Αν κρίνουμε πάντως από το γεγονός του ότι οι ορεινές περιοχές συνήθως δίνουν κρασί πρώτης ποιότητας μπορούμε να φανταστούμε πως η περιοχή της Καλύβου, σε υψόμετρο άνω των 800 μέτρων, έδινε κρασί αληθινό νέκταρ και είναι κρίμα που αυτή την παράδοση δεν την συνέχισαν οι σημερινοί κάτοικοι αυτού του άγριου και όμορφου τόπου. 

Ελένη Βασιλάκη

Το επάνω μέρος της κατασκευής ήταν σκεπασμένο για τις βροχερές μέρες, ακρίβώς από κάτω το ανοικτό πατητήρι και στη βάση του το δοχειό για τη συλλογή του μούστου (φώτο Στέλιος Μανωλιούδης)