Στη Μονή Απεζανών με τα σπάνια κειμήλια και την ξεχωριστή ιστορία

Η φιλοτεχνημένη από το Μιχαήλ Δαμασκηνό εικόνα του Αγίου Αντωνίου

Στη δυτική πλευρά των Αστερουσίων, σε ένα απόλυτα γαλήνιο και μικρό οροπέδιο όπου συνδέεται ο μύθος με την ιστορία, δεσπόζει η Ιερά Μονή Απεζανών.

Δεν ήξερα πολλά γι αυτήν αλλά μου κίνησε την περιέργεια όταν διάβασα πως φιλοξενεί εικόνα του Αγίου Αντωνίου φιλοτεχνημενη από μια εκ των κορυφαίων μορφών της μεταβυζαντινής ζωγραφικής της Κρητικής Σχολής, το Μιχαήλ Δαμασκηνό, κι ότι πρόκειται για μια από τις πιο παλιές Μονές της Κρήτης.

Μετά την επίσκεψη μου μπορώ να διαβεβαιώσω πως πρόκειται για ένα μοναστήρι που αξίζει κάποιος να επισκεφθεί, ξανά και ξανά, όχι μόνο για να θαυμάσει τους εκκλησιαστικούς θησαυρούς του αλλά και λόγω του ηγουμένου Γαβριήλ, ενός ανθρώπου που δίνει αληθινό νόημα στη θρησκεία μας και σε όλα αυτά που πρεσβεύει ο χριστιανισμός.

Ο ηγούμενος Γαβριήλ με τη στρουθοκάμηλο του

Ο ηγούμενος Γαβριήλ, τον οποίο με ανυπομονησία ξυπνήσαμε, μέσα στο καταμεσήμερο, με μεγάλη ευγένεια και πατρικές συμβουλές, μας ξενάγησε στους χώρους της Μονής, έχοντας έτσι τη σπάνια εμπειρία να δούμε από κοντά κάποια από τα μοναδικά κειμήλια της, όπως τη φιλοτεχνημένη από το Μιχαήλ Δαμασκηνό εικόνα του προστάτη Αγίου της.

Κατά την παρουσία μας εκεί, θαυμάσαμε το Ναό του Αγίου Αντωνίου, με τις εξαιρετικές αγιογραφίες του, προσκυνήσαμε τα λείψανα αγίων που φυλάσσονται στο ιερό,μπήκαμε στο ηγουμενείο και είδαμε τα υπέροχα παμπάλαια άμφια, που διατηρούνται στις προθήκες του, την βιβλιοθήκη με τα πολύτιμα χειρόγραφα και εκδόσεις, αλλά και την «παρέα» του ηγουμένου, μια στρουθοκάμηλο, τα αυγά της οποίας κοσμούν διάφορα σημεία μέσα στο Ναό.

Στο τέλος γευτήκαμε ένα δροσερό τσάι, που είχε ετοιμάσει ο ηγούμενος με φρέσκια ρίγανη και λεμόνι ενώ γέμισε τα χέρια μας με βότανα που καλλιεργεί στην αυλή του μοναστηριού.

Η μεγάλη του προθυμία να μας ανοίξει ντουλάπια και προθήκες και να μας δείξει όλα αυτά που είχαμε διαβάσει πως υπήρχαν στο μοναστήρι, αλλά που χωρίς την καλή του διάθεση, δεν θα μπορούσαμε να γνωρίσουμε από κοντά, μας έμεινε αξέχαστη, όπως και η λιτή και ασκητική μορφή του.

Το καθολικό της Μονής

Ιστορικά και άλλα στοιχεία για τη Μονή Απεζανών

Η Μονή Απεζανών, άκμασε τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας και συνέχισε την ακμή της επί Τουρκοκρατίας. Ηγούμενος της υπήρξε ο Μελέτιος Συρίγος, γνωστός για το ορθόδοξο φρόνημα και τους αντιπαπικούς του αγώνες, με την ίδια τη Μονή να θεωρείται το σημαντικότερο ανθενωτικό-αντιπαπικό κέντρο της Κρήτης. Επί ενετοκρατίας ονομάζονταν και Απεζωνών, σε παράφραση του Απεζανών, ενώ επί τουρκοκρατίας της αποκαλούσαν και «Τοπλοῦ Μοναστήρ» εξαιτίας των πύργων που διέθετε με κανονιοβόλα.

Η ιστορία της Μονής ξεκινά τον 15^ο αιώνα όταν τέσσερα αδέλφια μοναχοί, ο Μάρκος, ο Λέων, ο Αντώνιος και η Μαρία, το γένος Παπαδοπούλοι, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το Αγιοφάραγγο, επειδή κινδύνευαν από τις πειρατικές επιδρομές, και να χτίσουν σε ασφαλές μέρος μια μονή προς τιμήν του Αγίου Αντωνίου.

Πήραν λοιπόν την εικόνα του Αγίου Αντωνίου και περνώντας, από την περιοχή των Καπαριανών, ένας πλούσιος Τούρκος , εκ γενετής τυφλός και παράλυτος, είδε ξαφνικά να περνά ένα φως μπροστά του. Ρώτησε και έμαθε πως εκείνη την ώρα από το σημείο διέρχονταν οι 4 μοναχοί και έτσι ζήτησε να τους συναντήσει μαθαίνοντας το λόγο που τους οδήγησε στα μέρη του. Τους είπε λοιπόν να μείνουν στο σπίτι του το βράδυ και τότε έγινε το θαύμα, ο Άγιος Αντώνιος του θεράπευσε τα μάτια και βρήκε το φως του.

Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης υποσχέθηκε να τους διαθέσει το χώρο για να χτιστεί η Μονή του Αγίου Αντωνίου . Πράγματι όλοι μαζί το πρωί ανέβηκαν στα άλογα και πήγαν στα κτήματα του Τούρκου για να βρουν το κατάλληλο σημείο για τη Μονή. Ο ίδιος ο Τούρκος επειδή ήταν παράλυτος στερεώθηκε πάνω στο άλογο έχοντας δεμάτια με άχυρα δεξιά και αριστερά του. Σε σημείο, που λέγεται «Καλογεροκάθισμα», οι μοναχοί σταμάτησαν και επόπτευσαν το χώρο καθώς ήθελαν να μείνουν κάπου όπου δεν φαίνεται η θάλασσα για να μην κινδυνεύουν από τους πειρατές. Όταν είδαν πως εκεί υπήρχε ασφάλεια θέλησαν να συνέχισαν για λίγα μέτρα ακόμα ώστε να γνωρίσουν καλά όλο το διαθέσιμο χώρο.

Φθάνοντας εκεί που βρίσκεται σήμερα η Μονή ο Τούρκος έπεσε από το άλογο του και τότε έγινε δεύτερο θαύμα, στάθηκε στα πόδια του, επέζεψε όπως λέμε στην Κρήτη, γι αυτό και η Μονή πήρε το όνομα Απεζανών. Το άλογο που μετέφερε την εικόνα του Αγίου Αντωνίου ταυτόχρονα αρνούνταν να μετακινηθεί σε άλλο σημείο. Έτσι αποφάσισαν να παραμείνουν εκεί για διανυκτέρευση και στη διάρκεια της νύχτας ο μοναχός Αντώνιος είδε στον ύπνο του τον Άγιο που του διεμήνυσε πως εκεί θέλει να χτιστεί η Μονή του.

Πράγματι το μοναστήρι κτίστηκε σε αυτό ακριβώς το σημείο, σε στυλ φρουρίου και το καθολικό του,αρχικά, ήταν μια μικρή μονόκλιτη βασιλική αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο.Ο Άγιος, μάλιστα υπέδειξε και τον τρόπο που θα άνοιγαν το πηγάδι, βάθους 25 μέτρων, από το οποίο θα υδρεύονταν το Μοναστήρι, το οποίο υπάρχει και σήμερα.

Άποψη του ηγουμενείου

Λόγω του ότι οι κτήτορες της Μονής προέρχονταν από πλούσια οικογένεια η ακμή της εξ αρχής ήταν μεγάλη. Από τον 16^ο αιώνα και μέχρι την τουρκοκρατία σε αυτή λειτουργούσε σχολή, όπου διδάσκονταν θεολογία, φιλοσοφία και βυζαντινή μουσική.

Το 1586 ο Ενετός γιατρός και περιηγητής Ονάριο Μπέλι σε επιστολή του ανέφερε πως στη Μονή αυτή παράγονταν το καλύτερο κρασί του κόσμου ενώ τα ετήσια εισοδήματα της ήταν άνω των 2.000 δουκάτων. Το πρώτο καθολικό καταστράφηκε αυτή την περίοδο για να κτιστεί ένα νέο μεγαλύτερο στο μέσο του προαυλίου.

Η Μονή Απεζανών είχε στενή σχέση με τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης Σινά και μάλιστα στη δεύτερη υπάρχει πολύτιμο ευαγγέλιο, δώρο της πρώτης. Επί τουρκοκρατίας η Μονή προστατεύονταν με φιρμάνι ενώ προστασία της παρείχε και το φρουριακό στυλ, με τον οποίο είχε κτιστεί καθώς διέθετε 3 πύργους με κανόνια.

Η παλιά είσοδος του μοναστηριού

Επί τουρκοκρατίας φαίνεται να κατεδαφίστηκε το δεύτερο καθολικό της για να χτιστεί το σημερινό, που αποτελεί τρίκλιτη βασιλική, το βόρειο τμήμα της οποίας είναι αφιερωμένο στο Μέγα Αντώνιο, το κεντρικό στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και το νότιο στους τρεις Ιεράρχες.

Το τέμπλο και ο θρόνος του καθολικού είναι ξυλόγλυπτα έργα τέχνης του 1838. Από τις 9 εικόνες του τέμπλου οι 7 είναι έργα του Μιχαήλ Πολυχρονίου, του 1840. Κατά το παρελθόν υπήρχαν στους τοίχους και αγιογραφίες που δυστυχώς καλύφθηκαν.

Εξάλλου λίγα από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του μοναστηριού διατηρούνται στη γνήσια τους μορφή, (οι 2 πύργοι και η εξωτερική παλιά πύλη).Στο προαύλιο δεσπόζει το όμορφο κτίριο του ηγουμενείου, το οποίο κτίστηκε ως επισκοπικό μέγαρο της επισκοπής Αρκαδίας, χωρίς όμως στο τέλος να αξιοποιηθεί γι αυτό το σκοπό.

Στο σκευοφυλάκιο του μοναστηριού φυλάσσονται αργυρά και αρχυροεπίχρυσα λειτουργικά σκεύη, χρυσοκέντητα άμφια και πολλά ιστορικά κειμήλια , όπως το φιρμάνι του Μωχάμετ του 2^ου .Επίσης η βιβλιοθήκη οτυ διαθέτει σπάνια παλαιοβυζαντινά χειρόγραφα και εκδόσεις.

Ελένη Βασιλάκη