Κωνικά και άλλα μιτάτα βορειδυτικά του Ψηλορείτη

Βορειοδυτικά του Ψηλορείτη, αμέσως μετά το χωριό Άγιος Μάμας, καθώς ανηφορίζει κάποιος προς τα ορεινά και δυσκολοπρόσιτα αυτού του τόπου, μπορεί να συναντήσει ορισμένες από τις πιο ενδιαφέρουσες κατασκευές μιτάτων.

Η προσέγγιση γίνεται μόνο με αγροτικό φορτηγό 4Χ4 καθώς ο δρόμος είναι σε κακή κατάσταση και χρησιμοποιείται μόνο από τους κτηνοτρόφους της περιοχής.

Παλιότερα ωστόσο, όπως μαρτυρούν εγκαταλελειμμένα αλώνια και ξερολιθιές γύρω από χωμάτινες ζώνες, υπήρχαν εκεί και καλλιέργειες σιτηρών ενώ ακόμα και σήμερα μπορεί να βρει κανείς μικρά περβόλια με άνυδρες ντομάτες, εκεί όπου δεν μπορεί να φανταστεί πως υπάρχει δυνατότητα για τέτοιου είδους καλλιέργειες.

Το άγριο τοπίο, το σπαρμένο με πέτρες και γυμνούς λόφους, διακόπτουν- προσφέροντας μοναδικές εικόνες- μικρά οροπέδια.

Το πιο ξεχωριστό μιτάτο σε αυτά τα μέρη είναι ένα κωνικό που βλέπουμε στην άκρη του δρόμου, δίπλα από μεγάλες καρυδιές, σχεδόν στο ξεκίνημα της διαδρομής.

Ασυνήθιστο στον Ψηλορείτη αυτό το σχήμα μοιάζει αρκετά με ανάλογα κτίσματα κτηνοτρόφων στη Γαλλία, αν και μάλλον είναι απίθανό να υπάρχουν επιρροές από εκεί.

Λίγο πιο πάνω συναντάμε κι άλλα, πιο προσαρμοσμένα στο είδος των μιτάτων που ξέρουμε στην Κρήτη, στην κεντρική γιατί στα δυτικά του νησιού ο τρόπος κατασκευής διαφέρει (δείτε εδώ).

Ένα μικρό μιτάτο, πάνω από ένα σπηλιάρι που χρησιμοποιείται ως τυροκέλι, στη θέση Ταφρί, κι ένα μεγαλύτερο και κατασκευαστικά πιο άρτιο λίγα μέτρα πιο πάνω, παρέα με τον κτισμένο από την ίδια πέτρα ναό του Τιμίου Σταυρού, δεσπόζουν.

Εδώ ο βοσκός έχει απλώσει δύο προβιές προβάτων να στεγνώσουν στον ήλιο πρωτοτυπώντας όμως και αυτός αφού δεν έχει αφαιρέσει τα κεφάλια των ζώων.

Προχωρώντας ο δρόμος βγάζει στο Οροπέδιο που οι ντόπιοι μας είπαν πως ονομάζουν Οροπέδιο της Στάρας. Εκεί είναι κτισμένο ένα εντυπωσιακό δίχωρο μιτάτο, απολύτως λειτουργικό.

Αυτά είναι λίγα μόνο από τα μιτάτα που ξεχωρίσαμε καθώς σε όλη την περιοχή είναι διάσπαρτα πολλά ακόμα, μικρότερα σε μέγεθος αλλά ίδιας κατασκευαστικής νοοτροπίας και χρήσης.

Τα μιτάτα γενικότερα είναι κτίσματα που η παράδοση κατασκευής τους πρέπει να αναζητηθεί αιώνες πριν.

Ετυμολογικά η ονομασία αυτών των αρχέγονων ξερολιθικών κατασκευών που βλέπουμε στον Ψηλορείτη, και φέρουν θόλο εκφορικού συστήματος, προέρχεται από τη λατινική λέξη Metatum που σήμαινε στρατιωτικό κατάλυμα.

Η λέξη πέρασε στους βυζαντινούς με την έννοια του προσωρινού καταλύματος και σχεδόν με την ίδια ερμηνεία διατηρείται σήμερα στην Κρήτη.

Τα μιτάτα είναι κτίσματα κυκλικά, θολωτά που χρησιμοποιούνται από τους βοσκούς για κατοικία και αποθήκευση του τυριού. Η κατασκευαστική μέθοδος που ακολουθείται στην περίπτωση τους είναι η ίδια με αυτή των θολωτών μινωικών τάφων.

Για την κατασκευή τους δεν χρησιμοποιείται λάσπη ή άλλο συνεκτικό υλικό, αλλά μόνο μεγάλες πέτρες που προέρχονται από τον ίδιο χώρο που βρίσκεται το μιτάτο, γι' αυτό και η επιλογή του χώρου έχει να κάνει με την παρουσία ή όχι κατάλληλης πέτρας.

Η είσοδος του μιτάτου αποτελείται από μονόλιθους. Το πάχος της τοιχοποιίας του φτάνει ακόμα και τα 150 εκατοστά.

Συνήθως τα μιτάτα συμπληρώνονται με ένα δεύτερο κτίσμα πανομοιότυπο με το μιτάτο, το "τυροκέλι".

Τέτοια κτίσματα με διαφορετικές ονομασίες απαντώνται σε όλη την Ελλάδα. Στη Μαγνησία και σε άλλες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας ονομάζονται θόλοι ενώ στη Βόρεια Ελλάδα καλύβες ή πετροκαλύβες.

Ελένη Βασιλάκη
(Αντλήθηκαν πληροφορίες από την ιστοσελίδα του Δήμου Ανωγείων)