Ψυχοσάββατο: Η γιορτή για τις ψυχές των νεκρών,από που προέρχεται και τι συμβολίζει

Το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Απόκρεω, δεν είναι ένα συνηθισμένο Σάββατο αλλά αυτό που ονομάζουμε  «Σάββατο των Ψυχών» ή Ψυχοσάββατο. 

Είναι μια μέρα αφιερωμένη στους νεκρούς μας, όχι όμως για να μας προκαλέσει θλίψη η απώλεια τους αλλά για να μας θυμίσει, μέσα από τα κόλλυβα που ετοιμάζουμε και πηγαίνουμε στην εκκλησία, πως υπάρχει Ανάσταση.

 Όπως ο σπόρος του σιταριού πέφτει στη γη, θάβεται και σαπίζει, χωρίς όμως να φθαρεί και στη συνέχεια φυτρώνει ξανά , έτσι και το νεκρό σώμα του ανθρώπου θάβεται στη γη και σαπίζει, για να αναστηθεί και πάλι, άφθαρτο και  αιώνιο.

Κάθε χρόνο έχουμε αφιερωμένα στις ψυχές των νεκρών δύο Ψυχοσάββατα, ένα πριν την Κυριακή των Απόκρεων και το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής.

Τις ρίζες των ημερών, που είναι αφιερωμένες στους νεκρούς, πρέπει να τις αναζητήσουμε πολύ πίσω, ανατρέχοντας στους  αρχαίους Έλληνες. Αυτή την εποχή γιόρταζαν τα Ανθεστήρια έχοντας τελετουργικά αφιερωμένα και στην "νέα ζωή" που έρχεται με την Άνοιξη, όπως το μπουμπούκιασμα των δέντρων, των κλημάτων, των λουλουδιών και για τις  ψυχές των νεκρών, που πίστευαν ότι ανέβαιναν στον "πάνω κόσμο".

Οι πρόγονοι μας  πίστευαν, ότι τη δεύτερη ημέρα των Ανθεστηρίων, κατά τους λεγόμενους Χοές, άνοιγαν οι πόρτες του Άδη και οι νεκροί ανέβαιναν στον Απάνω Κόσμο, για να ξαναεπιστρέψουν την τρίτη ημέρα, κατά τους Χύτρους.

Σ' αυτό το διάστημα που έμεναν ανάμεσα στους ζωντανούς, οι τελευταίοι τους τιμούσαν και έφτιαχναν την πανσπερμία,  ένα παρασκεύασμα από σπόρους δημητριακών και οσπρίων, κάτι σαν τα κόλλυβα.

 Με την ανατολή του χριστιανισμού η εκκλησία προσπάθησε να υποβαθμίσει αυτές τις παγανιστικές τελετές και να τις αντικαταστήσει με χριστιανικές πρακτικές. Για αυτό, καθιέρωσε τα Ψυχοσάββατα και τα κόλλυβα.

Στην Κρήτη πίστευαν παλιά ότι το Ψυχοσάββατο οι ψυχές κάθονται στα δέντρα και βλέπουν εμάς τους ζωντανούς. Γι αυτό και τέτοιες ημέρες δεν έκοβαν ούτε κλαρί δέντρου, μην και πέσουν οι ψυχές από εκεί και παραπονεθούν.

Στην Αρκαδία μάλιστα υπήρχε ένα  παλιό έθιμο με βάση το οποίο οι κοπέλες έβαζαν κόλλυβα από το Ψυχοσάββατο κάτω από το μαξιλάρι τους και έβλεπαν ποιόν θα παντρευτούν.

Τα κόλλυβα λοιπόν, που ετοιμάζουμε τα Ψυχοσάββατα και πηγαίνουμε στην εκκλησία, δεν είναι σύγχρονη συνήθεια αλλά προ-χριστιανική. Η  λέξη προέρχεται από τη λέξη «κόλλυβος» που σήμαινε τον κόκκο του σίτου και ένα μικράς αξίας νόμισμα. 

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι προσέφεραν στους νεκρούς την πανσπερμία ένα μείγμα σιταριού και άλλων καρπών και οσπρίων. Σε ανασκαφές μάλιστα στη Θεσσαλία έχουν βρεθεί υπολείμματα σιταριού ξηρών καρπών και ροδιού μέσα σε πανέρι.

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τα κόλλυβα μόνο τυχαία που δεν είναι καθώς βασικό υλικό τους  είναι το σιτάρι, που αποτελεί σύμβολο της γης και της βλάστησης. Η σταφίδα συμβολίζει τη γλυκύτητα της ζωής και τον Χριστό (εγώ ειμί η άμπελος), το ρόδι είναι το φρούτο του Kάτω Kόσμου που ο Πλούτωνας έδωσε στην Περσεφόνη για να τη «δέσει» με τον Αδη.

 Τα ασπρισμένα αμύγδαλα συμβολίζουν τα οστά τα «γεγυμνωμένα». Τα μπαχαρικά που βάζουμε είναι τα αρώματα αυτού του κόσμου ενώ ο  μαϊντανός, εμείς στην Κρήτη συνηθίζουμε το δυόσμο, είναι η ευχή για ανάπαυση "εν τόπω χλοερώ". Το τρίμμα από τα στραγάλια με το αλεύρι, το λεγόμενο πατούδο  συμβολίζει το ελαφρύ χώμα και η ζάχαρη το γλυκό παράδεισο.